[Photo Story] Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam: Sự kiện cộng đồng mang nhiều ý nghĩa

Sự kiện Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) khởi xướng năm 2010 trong bối cảnh cả nước cùng hướng về Đại lễ nghìn năm Thăng Long Hà Nội, các ngành các cấp và người dân cùng hưởng ứng Năm quốc tế về Đa dạng sinh học (2010); Kế hoạch quốc gia bảo tồn và phát triển bền vững đa dạng sinh học của Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 của Thủ tướng Chính phủ.

Từ năm 2011, sự kiện Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam bắt đầu lan tỏa đến các địa phương. Suốt 13 năm qua, đã có gần 7.000 cây cổ thụ được công nhận là Cây Di sản. Từ vùng địa đầu Tổ quốc (Hà Giang), vùng cao Phan Xi Păng đến vùng cực Nam Côn Đảo, từ Tây Nguyên (Đắk Lắk) ra tới quần đảo Trường Sa (Khánh Hòa) đều có Cây Di sản Việt Nam. (Trong ảnh là quần thể 54 cây Lim xanh tại Đền Cao, Chí Linh, Hải Dương là những cây cổ thụ đầu tiên trên cả nước được công nhận Cây Di sản Việt Nam, tháng 2/2011).

Tiêu chí xét duyệt công nhận Cây Di sản được công bố công khai dựa trên các tiêu chí cụ thể (tuổi cây, chiều cao, đường kính thân cây, môi trường sống, cùng với những ưu tiên về các giá trị sinh học, lịch sử, văn hóa...) đồng thời là những hoạt động bảo vệ, chăm sóc cây, nhất là những cây lâu năm bị sâu bệnh được tiến hành thông qua Hội đồng khoa học chuyên ngành gồm 9 chuyên gia. (Trong ảnh là lễ vinh danh cây Sấu cổ thụ tại cột mốc 651 gần cửa khẩu Sóc Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng năm 2012).  

Chủ tịch Hội đồng Cây Di sản Việt Nam, GS. TSKH, Anh hùng Đa dạng sinh học ASEAN Đặng Huy Huỳnh cho biết: “Việc chăm sóc, gìn giữ, bảo vệ cây rừng, cây cổ thụ, Cây Di sản Việt Nam chính là bảo vệ dòng chảy diệu kỳ nuôi dưỡng, sự sống của mỗi con người, cho mỗi dòng họ, cho cả làng xóm quê hương và đất nước. Cây cối nói chung và cây cổ thụ, Cây Di sản Việt Nam nói riêng vẫn gợi cho chúng ta những xúc cảm rất đỗi thân thương về quê hương, xứ sở, là kỳ quan thiên nhiên sâu thẳm trong tâm hồn các thế hệ của 54 cộng đồng các dân tộc Việt Nam. 

Bảo tồn Cây Di sản được đánh giá là mô hình của dân, do dân, vì dân. Trong đó khẳng định rõ vai trò chủ động của cộng đồng từ khâu khảo sát, xác định tuổi, tự nguyện đăng ký, đến khâu xác nhận chủ sở hữu, phương thức tổ chức lễ gắn bia và chăm sóc, bảo vệ Cây Di sản. Trong suốt 13 năm qua, có buổi lễ công bố Cây Di sản được tổ chức như một lễ hội lớn của địa phương với hàng nghìn người tham gia. Nhiều buổi lễ đón Bằng công nhận Cây Di sản được gắn với Hội làng, Ngày Đại đoàn kết toàn dân, Ngày Giỗ các danh nhân, Ngày Giỗ trọng của các dòng tộc... (Trong ảnh là Lễ gắn biển công nhận cây Di sản Việt Nam đối với cây bồ đề ở Hà Nam ngày 13/9/2013).  

Sự kiện Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam được tổ chức ở nhiều địa điểm khác nhau như: ven rừng, trên bến sông, trường học, sân chùa, đền, miếu...tất cả các buổi lễ đều diễn ra trang nghiêm, mang màu sắc lễ hội, thành phần tham gia không chỉ có người cao tuổi, các cháu thiếu nhi mà còn đông đảo cán bộ, quan chức... các vị chức sắc tôn giáo, bà con các dân tộc. Đây thực sự là ngày hội của cộng đồng (Trong ảnh là Lễ công nhận quần thể 400 cây chè Shan tuyết tại Suối Giàng, Yên Bái ngày 16/2/2016).

Ngoài vai trò bảo vệ cảnh quan môi trường, bảo tồn nguồn gen, khơi dậy nét đẹp văn hóa, truyền thống lịch sử, sự kiện Bảo tồn Cây Di sản Việt Nam còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và tạo sinh kế cho dân, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia. Nhiều địa phương sau khi tổ chức Lễ vinh danh, công nhận Cây Di sản Việt Nam đã phát triển thành các tuyến du lịch mới, tạo sinh kế cho người dân. (Trong ảnh là Cây đa- Cây Di sản trên bán đảo Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng). 

Ngày 5/6/2020, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã cấp Bằng công nhận 4 cây trên đảo Trường Sa, tỉnh Khánh Hòa (một cây phong ba trên đảo Song Tử Tây, hai cây mù u trên đảo Sơn Ca, và một cây bàng vuông 8 nhánh trên đảo Nam Yết) là Cây Di sản Việt Nam. Giữa biển cả Trường Sa mênh mông, gió bão khắc nghiệt, sắc xanh của cây cối vẫn ngập tràn, dáng vẻ vẫn hiên ngang, kiêu hãnh. Bảo vệ cây xanh, Cây Di sản cũng chính là bảo vệ cột mốc chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc. 

Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã có quyết định công nhận những cây bàng cổ thụ tại Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu) là Cây Di sản Việt Nam từ năm 2012. Huyện Côn Đảo có khoảng 60 cây bàng có tuổi từ 130 - 150 năm và được vinh danh là cây Di sản Việt Nam. Cây bàng di sản giờ đây đã trở thành biểu tượng tinh thần của người dân Côn Đảo, vẻ đẹp, ấn tượng của Côn Đảo đối với du khách khi ghé thăm. 

Tại khu vực Tây Nguyên, cụm ba cây K'tung - bồ đề - bằng lăng tại buôn Kroa B, xã Cuôr Đăng, huyện Cư M'gar, tỉnh Đắk Lắk được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam (tháng 10/2013), đây là những cây cổ thụ đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk và khu vực Tây Nguyên được công nhận là Cây Di sản. Sự kiện có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với người dân buôn Kroa B bởi đây là cụm cây cổ thụ được cộng đồng các dân tộc địa phương gìn giữ từ nhiều đời nay. Đó cũng chính là động lực để họ tiếp tục tham gia bảo tồn những loài cây quý và cũng chính là bảo vệ nguồn sống cho chính mình.

Cây Di sản Việt Nam đều là những cây cổ thụ, tuổi cao, sức đề kháng kém, nhiều cây có thể đã tới giới hạn sinh tồn. Do vậy, việc chăm sóc, kéo dài tuổi thọ cho các cây này cần được các địa phương tiếp tục quan tâm để bảo tồn và phát huy những giá trị của Cây Di sản. Trong đó chú trọng đến các biện pháp như: Bảo đảm không san thích nghi cho cây; chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh... 

Bảo tồn cây cổ thụ trong đó có những Cây Di sản Việt Nam không chỉ khơi dậy niềm tự hào của người dân địa phương, phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc mà còn góp phần gìn giữ cảnh quan môi trường, thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu. Đây còn là cơ hội tôn vinh nét đẹp truyền thống của người Việt - một cộng đồng các dân tộc biết trân trọng quá khứ, yêu thiên nhiên, môi trường. Cây cổ thụ là cầu nối lịch sử, hoạt động bảo vệ Cây Di sản là cơ hội để bày tỏ lòng biết ơn đối với các bậc tiền nhân. (Trong ảnh là lễ Công nhận quần thể Chè Shan tuyết tại Hà Giang là Cây Di sản Việt Nam tháng 9/2022). 

HOÀI DƯƠNG