Phối hợp đảm bảo an ninh nguồn nước trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn

TMO - Hai tỉnh Quảng Nam và Đà Nẵng tăng cường phối hợp xây dựng việc điều hòa, phân phối nguồn nước, giám sát các hoạt động khai thác, sử dụng, bảo vệ tài nguyên môi trường, phòng, chống và khắc phục hậu quả, tác hại do nước gây ra, ứng phó với biến đổi khí hậu trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ. 

Hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn có diện tích lưu vực 10.350km2, bắt nguồn từ địa bàn tỉnh Kon Tum chảy qua tỉnh Quảng Nam và TP.Đà Nẵng. Đây là 1 trong 10 hệ thống sông lớn nhất của Việt Nam và là lưu vực sông có lượng mưa trung bình lưu vực lớn nhất Việt Nam với tổng lượng mua trung bình nhiều năm đạt 2.700mm. Hiện trên toàn lưu vực có 40 dự án thủy điện với tổng công suất lắp máy là 2.297 MW. 

Mặc dù là 1 trong 10 lưu vực sông lớn nhất Việt Nam và có lượng mưa trung bình lưu vực lớn nhất Việt Nam. Thế nhưng, trên thực tế, tài nguyên nước trên lưu vực không dồi dào do luôn phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng gây mất an ninh nguồn nước. Việc phân bố dòng chảy không đều giữa mùa mưa, mùa khô và dưới tác động gia tăng của biến đổi khí hậu làm cho mưa được dự báo tăng trong mùa mưa, giảm trong mùa khô. Bên cạnh đó là quá trình mặn hóa, xâm thực bờ biển, ngập lụt và sạt, lở bờ sông ngày càng diễn biến phức tạp hơn trước.

Việc vận hành của các công trình hồ chứa thủy điện, thủy lợi trên lưu vực nếu không hợp lý sẽ làm suy giảm, cạn kiệt dòng chảy trên lưu vực sông, nhất là ở hạ lưu các công trình, đặc biệt là vào mùa khô của những năm hạn hán, thiếu nước. Đồng thời, gia tăng, trầm trọng hơn tình trạng ngập lụt ở vùng hạ du do đặc điểm tự nhiên là vùng đồng bằng địa hình trũng thấp. Tình trạng suy thoái, ô nhiễm môi trường nước trên lưu vực sông (nguyên nhân chính là tiếp nhận chất thải từ các nguồn xả thải vào sông, suối) cũng là một trong những thách thức lớn mà 2 địa phương xác định phải ứng phó trong thời gian đến. Bên cạnh đó, những năm gần đây, hiện tượng ENSO ngày càng có tác động nghiêm trọng, các đợt El Nino đã gây ra hạn hán trên phạm vi rộng, tình trạng cạn kiệt nguồn nước trên sông ngày càng phổ biến.

Lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến xâm nhập mặn, sạt lở, biến đổi lòng dẫn trên sông... Ảnh: BCT. 

Do vây, việc tăng cường phối hợp trong đảm bảo an ninh nguồn nước và ứng phó với biến đổi khí hậu giữa Quảng Nam và Đà Nẵng giữ vai trò quan trọng. Theo UBND tỉnh Quảng Nam, ngoài việc tiếp tục duy trì thể chế liên tỉnh - thành phố để hợp tác, điều phối các hoạt động liên quan tới quản lý tổng hợp tài nguyên nước, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam - Đà Nẵng.

Đà Nẵng và Quảng Nam cần phối hợp nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ để đề xuất các giải pháp quản lý tổng tài nguyên nước, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu như: Giảm thiểu tác động của các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội trên lưu vực đến tài nguyên nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu; Vận hành các công trình điều tiết, sử dụng nước quy mô lớn hợp lý, hài hòa, đa mục tiêu, chú trọng các công trình thủy điện trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn; Điều hòa, phân phối nguồn nước trong trường hợp hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, lũ lụt; duy trì dòng chảy tối thiểu.

Giám sát, ứng phó, khắc phục tác hại và sự cố ô nhiễm nguồn nước do các hoạt động khai thác, sử dụng nước và xả thải vào nguồn nước gây ra; đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải của nguồn nước; Gia cố, cải tạo lòng, bờ sông; giảm thiểu tác động của các hoạt động khai thác khoáng sản khác trên sông, suối, hồ chứa; Cải tạo, khôi phục nguồn nước, bảo tồn các hệ sinh thái, cải thiện chất lượng nước, các khu đất ngập nước…; Bảo vệ, phục hồi và phát huy các giá trị di sản văn hóa liên quan đến tài nguyên nước, như du lịch, thể dục, thể thao, vui chơi giải trí...

UBND TP Đà Nẵng cho rằng bảo đảm an ninh nguồn nước tại hai địa phương là việc làm cấp thiết cho phát triển phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Do vậy, Đà Nẵng và Quảng Nam cần có quy chế phối hợp ứng phó, khắc phục sự cố ô nhiễm nguồn nước trên lưu vực được xây dựng, ban hành và tổ chức triển khai thực hiện. Trong đó, xác định rõ vai trò, trách nhiệm của mỗi địa phương trong việc xác định rõ nguyên nhân, tổ chức, cá nhân gây ra sự cố; phối hợp giảm thiểu tác hại do sự cố gây ra; giám sát, đánh giá mức độ suy giảm chất lượng nước, thiệt hại do sự cố gây ra để yêu cầu đối tượng gây ra sự cố bồi thường thiệt hại trong trường hợp xảy ra sự cố ô nhiễm nguồn nước trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn. 

Lập Bản đồ các nguồn thải lớn, xả vào lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn phục vụ hiệu quả cho công tác quản lý; Tổ chức các đợt phối hợp kiểm tra, giám sát các hoạt động xả nước thải vào nguồn nước (đối với các nguồn thải lớn, nguy hại, có nguy cơ ảnh hưởng đến vấn đề cấp nước sinh hoạt) được ban hành và tổ chức thực hiện; Các mô hình cộng đồng tham gia bảo vệ tài nguyên nước, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trên lưu vực được xây dựng và hoạt động hiệu quả...

Hai địa phương tăng cường triển khai các giải pháp theo dõi, giám sát diễn biến tài nguyên nước, các hoạt động khai thác, sử dụng, tài nguyên nước. 

Thời gian tới, hai bên sẽ thực hiện 8 nội dung trong công tác phối hợp bảo đảm an ninh nguồn nước và ứng phó với biến đổi khí hậu trên lưu vực sông Vu Gia-Thu Bồn cụ thể: Tiếp tục duy trì thể chế liên tỉnh-thành phố để hợp tác, điều phối các hoạt động liên quan; đề xuất, kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền các biện pháp bảo đảm thực hiện quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Vu Gia-Thu Bồn và kiến nghị giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình tổ chức thực hiện.

Tăng cường công tác phối hợp theo dõi, giám sát diễn biến tài nguyên nước, các hoạt động khai thác, sử dụng, tài nguyên nước, phòng, chống và khắc phục hậu quả, tác hại do nước gây ra trên lưu vực sông Vu Gia-Thu Bồn. Tăng cường phối hợp trong công tác bảo vệ môi trường lưu vực sông và vùng bờ Quảng Nam-Đà Nẵng, ứng phó với biến đổi khí hậu; phối hợp đào tạo, nâng cao năng lực, kiến thức, nhận thức; nâng cao năng lực quan trắc, giám sát lưu lượng, chất lượng nước lưu vực sông Vu Gia-Thu Bồn. Tổ chức nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ để đề xuất các giải pháp quản lý tổng tài nguyên nước, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu; Huy động các nguồn lực trong nước và quốc tế để hỗ trợ việc thực hiện.

Hệ thống sông Vu Gia-Thu Bồn có diện tích lưu vực 10.350km2, bắt nguồn từ địa bàn tỉnh Kon Tum chảy qua tỉnh Quảng Nam, thành phố Đà Nẵng và đổ ra Biển Đông. Một trong những nguyên nhân thiếu nước trong mùa cạn trên lưu vực sông là phân bố dòng chảy không đều. Chế độ mưa thay đổi có thể gây lũ lụt nghiêm trọng vào mùa mưa, gia tăng hạn hán, xâm nhập mặn vào mùa khô.

Bên cạnh đó, rừng đầu nguồn bị suy giảm, tình trạng phá rừng đã ở mức báo động gây ảnh hưởng nghiêm trọng nguồn sinh thủy trên lưu vực sông.Kinh tế-xã hội phát triển cùng đô thị hóa, công nghiệp hóa, tăng dân số làm gia tăng yêu cầu cấp nước cả về số lượng và chất lượng, gia tăng các hoạt động xả nước thải. Ngoài ra, việc vận hành của các công trình hồ chứa thủy điện, thủy lợi trên lưu vực nếu không hợp lý sẽ làm suy giảm, cạn kiệt dòng chảy, nhất là ở hạ lưu các công trình hồ chứa, đập dâng thủy lợi, thủy điện.

Trước đó, vào năm 2017, lãnh đạo hai địa phương Quảng Nam và TP.Đà Nẵng đã ký kết và công bố thành lập Ban điều phối quản lý tổng hợp lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam - Đà Nẵng. Từ khi có Ban điều phối với sự đồng thuận giữa hai địa phương mà Chính phủ đã trao quyền cho UBND TP. Đà Nẵng được quyết định điều hành xả nước, đảm bảo cấp nước cho thành phố trong tình huống khẩn cấp. Thông qua Ban điều phối, hai địa phương cũng đã có cơ chế chia sẻ nguồn nước thông qua việc thống nhất đắp đập tạm tại ngã ba sông Quảng Huế (thuộc địa bàn Quảng Nam) và phối hợp hiệu quả bảo vệ tài nguyên nước trên lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn.

Thanh Tâm