[Phát triển cây sầu riêng] Tiềm năng, thế mạnh nhưng cũng không ít thách thức

TMO - Trong phát triển ngành hàng sầu riêng, nhiều địa phương, đặc biệt là Đắk Lắk đang gặp phải những khó khăn, thách thức, như vùng sản xuất sầu riêng nhỏ lẻ, chưa có vùng nguyên liệu rộng lớn; trình độ kỹ thuật của nông dân còn hạn chế, yếu về tư duy sản xuất hàng hóa chuyên nghiệp theo quy định của nước nhập khẩu.

Tiềm năng, thế mạnh

Đắk Lắk có diện tích đất đỏ ba zan rộng lớn hàng trăm nghìn ha, cùng với thời tiết, khí hậu ôn hòa rất phù hợp với cây sầu riêng. Cũng chính thổ nhưỡng, khí hậu thuận lợi mà chất lượng sản phẩm sầu riêng Đắk Lắk được đánh giá cao, được thị trường trong và ngoài nước đón nhận. Đó là những tiềm năng, lợi thế mà không phải vùng trồng sầu riêng nào cũng có được. Ngoài ra, chính vụ sầu riêng của Đắk Lắk lại thường rơi vào giai đoạn cuối vụ của sầu riêng Việt Nam, nên tránh được sự cạnh tranh với các địa phương khác trong nước, cũng như các nước có diện tích trồng sầu riêng lớn trên thế giới về mùa vụ cao điểm. Đó chính là tiềm năng, lợi thế riêng biệt để phát triển ngành hàng sầu riêng thành một trong những nông sản chủ lực.

Đắk Lắk là một trong những địa phương có diện tích trồng cây sầu riêng lớn nhất cả nước. Ảnh minh họa.

Đắk Lắk đang là địa phương có diện tích sầu riêng lớn nhất cả nước, cây sầu riêng được trồng tại 12/15 huyện. Đến nay, Đắk Lắk có khoảng 49 vùng trồng sầu riêng được Tổng cục Hải quan Trung Quốc cấp mã số, với tổng diện tích là hơn 2.000 ha, sản lượng hơn 45.000 tấn, chiếm 25%  tổng sản lượng sầu riêng toàn tỉnh. Hiện nay, Đắk Lắk đã gửi thông tin 133 mã vùng trồng với diện tích gần 2.900ha chờ Tổng cục Hải quan Trung Quốc phê duyệt cấp mã số vùng trồng để xuất khẩu. Việc cấp mã số vùng trồng mang lại nhiều lợi ích thiết thực như: chuẩn hóa quy trình chăm sóc, quản lý cây trồng, diện tích; nâng cao năng xuất, chất lượng cây trồng và trở thành "vé thông hành" cho việc xuất khẩu sầu riêng sang thị trường Trung Quốc, tiến tới các nước khác.

Nhiều thách thức

Hiệu quả kinh tế của cây sầu riêng tại Đắk Lắk nói riêng và các tỉnh Tây Nguyên đã rõ. Tuy nhiên, với giá trị cây sầu riêng mang lại quá lớn khiến nông dân trên địa bàn tỉnh ồ ạt mở rộng diện tích, bất chấp khuyến cáo của chính quyền địa phương và cơ quan chức năng, khiến ngành hàng sầu riêng gặp khó khăn, như cung vượt cầu; một số vùng trồng không phù hợp, không chủ động nguồn nước tưới, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng, đồng thời nguy cơ phá vỡ quy hoạch cơ cấu cây trồng của địa phương…

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk, đến cuối năm 2023, tổng diện tích sầu riêng trên địa bàn hơn 32.000 ha, chiếm 50,27% diện tích cây ăn quả toàn tỉnh; diện tích tăng 10.300 ha và sản lượng tăng hơn 93.300 tấn so với năm 2022. Điều đáng lo ngại là nhiều nông hộ đã phá bỏ vườn cà phê, hồ tiêu, cao su… để chuyển sang trồng sầu riêng, với hy vọng có thu nhập cao hơn. Điều này đã và đang đe dọa phá vỡ cơ cấu cây trồng và quy hoạch phát triển ngành nông nghiệp địa phương.

Sầu riêng mang lại giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, cần quy hoạch, phát triển theo hướng bền vững.

Theo các chuyên gia, trong phát triển ngành hàng sầu riêng, tỉnh Đắk Lắk đang gặp phải những khó khăn, thách thức, như vùng sản xuất sầu riêng nhỏ lẻ, chưa có vùng nguyên liệu rộng lớn; trình độ kỹ thuật của nông dân còn hạn chế, yếu về tư duy sản xuất hàng hóa chuyên nghiệp theo quy định của nước nhập khẩu; việc liên kết giữa đại diện vùng trồng hoặc các đơn vị xuất khẩu với người dân chưa thật sự rõ ràng, chưa bền vững. Bên cạnh đó, nhiều cơ sở sau khi được cấp mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói không duy trì chất lượng, chưa tuân thủ đầy đủ các quy định kiểm dịch thực vật của nước nhập khẩu. Thậm chí, tình trạng gian dối, đánh cắp mã số vùng trồng; tranh mua, tranh bán… khiến ngành hàng sầu riêng phát triển thiếu bền vững…

Phát triển theo hướng bền vững

Để khắc phục những bất cập trên, nhiều chuyên gia cho rằng, cần sớm ban hành tiêu chuẩn cụ thể cho ngành hàng sầu riêng. Từ đó, các địa phương sẽ xây dựng tiêu chuẩn phù hợp với điều kiện của từng địa phương. Đồng thời, để phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững, cần bảo đảm lợi ích của các bên trong chuỗi liên kết; xây dựng mô hình mẫu để nhân rộng; kiểm tra mẫu trước khi thu hoạch, vùng trồng và năng lực của các cơ sở đóng gói để sàng lọc rủi ro, giảm gian lận trong sản xuất và kinh doanh sầu riêng.

Được biết, để phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng, nhiều địa phương, trong đó có Đắk Lắk đã đẩy mạnh tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn nhân dân canh tác sầu riêng theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, HACCP, ISO:22.000...; tích cực xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, truy xuất nguồn gốc, kiểm soát tốt đối tượng kiểm dịch thực vật. Cùng với những giải pháp trên, cần tăng cường nâng cao năng lực cơ sở sơ chế, bảo quản đông lạnh, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại bảo đảm đáp ứng quy định của nước nhập khẩu; đẩy mạnh xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa nhà nông, doanh nghiệp và đơn vị xuất khẩu để bảo đảm quyền lợi cho các bên; thường xuyên kiểm tra, giám sát, hướng dẫn người dân vùng trồng, cơ sở đóng gói thực hiện đúng các quy định tại Nghị định thư về quả sầu riêng xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc... Đồng thời, ngăn chặn triệt để tình trạng bảo kê, “bỏ cọc” trong hoạt động thu mua và nạn gian lận, đánh tráo, vi phạm mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói sầu riêng xuất khẩu, không để ảnh hưởng đến uy tín và chất lượng sầu riêng.

HOÀI AN