Phát huy vai trò của các công trình thuỷ lợi nhỏ

TMO - Đắk Nông đang chú trọng phát huy hiệu quả của các công trình thủy lợi nhỏ, phân tán tại toàn tỉnh. Những mô hình thủy lợi quy mô nhỏ nhưng linh hoạt trở nên quan trọng cho sản xuất nông nghiệp, nhất là đối với vùng sâu vùng xa, góp phần ổn định đời sống sinh kế, bảo đảm an ninh nguồn nước tại chỗ cho người dân.

Cục quản lý và xây dựng công trình thủy lợi dự báo, từ nay đến hết tháng 4/2025, tại Tây Nguyên sẽ có khoảng 3.500-6.500 hécta cây trồng có nguy cơ bị hạn hán, thiếu nước. Trong đó, tỉnh Kon Tum khoảng 200-300 hécta, tỉnh Gia Lai 300-1.200 hécta; tỉnh Đắk Lắk 2.000-3.000 hécta, tỉnh Đắk Nông 2.000-3.000 hécta. Tổng diện tích có thể bị hạn hán là khoảng 1.000-3.000 hécta.

Đắk Nông hiện có 310 công trình thủy lợi. Trong đó, 256 hồ chứa, 33 đập dâng, 8 hệ thống kênh tiêu, 11 hệ thống trạm bơm, 2 công trình thủy lợi khác. Tổng dung tích 256 hồ chứa 182 triệu m3 nước. Đến thời điểm hiện tại, 18 công trình hồ chứa do Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Đắk Nông quản lý, khai thác đã cạn kiệt nguồn nước. Có khoảng 3.304ha cây trồng bị ảnh hưởng bởi hạn hán…

Mùa khô năm 2025, Đắk Nông triển khai nhiều giải pháp để giảm thiểu tối đa thiệt hại do hạn hán gây ra như: điều tiết, bổ sung nguồn nước; lắp đặt máy bơm dã chiến; bơm tận dụng dung tích mực nước chết tại các hồ chứa... Tuy nhiên, hiện nay, các công trình thủy lợi ở Đắk Nông mới bảo đảm nguồn nước tưới cho khoảng 27% diện tích đất sản xuất nông nghiệp, còn lại phụ thuộc nguồn khác. Hầu như năm nào các địa bàn như Đắk Mil, Cư Jút, Krông Nô... cũng xảy ra tình trạng hạn hán, thiếu nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt của Nhân dân.

Những năm gần đây, tỉnh Đắk Nông thường xuyên chịu ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu, đặc biệt là tình trạng khô hạn kéo dài gây thiếu nước tưới trầm trọng cho cây trồng. Dù đã có nhiều nỗ lực triển khai giải pháp phòng, chống hạn nhưng thực tế cho thấy hiệu quả chưa như mong muốn, người dân và chính quyền vẫn phải chật vật mỗi mùa khô. Theo chia sẻ của người dân xã Đắk Nia, TP. Gia Nghĩa, Đắk Nông, với diện tích canh tác 15 hecta sầu riêng đang trong giai đoạn kinh doanh, nhu cầu nước tưới rất lớn.

Cây sầu riêng cần được cung cấp nước đều đặn, đủ lượng, đặc biệt trong những ngày nắng nóng cao điểm. Để đảm bảo vườn cây phát triển ổn định, các hộ dân đã đầu tư hệ thống tưới béc bán tự động kết hợp tưới nước và bón phân. Tuy nhiên, tưới béc đòi hỏi phải có nguồn nước ổn định và dồi dào.

Để đạt chất lượng quả tốt, cây sầu riêng cần được cung cấp đủ nước, nhất là trong mùa khô hạn. 

Do đó, nếu được nhà nước hỗ trợ xây dựng các công trình thủy lợi nhỏ chứa nước, người dân sẽ yên tâm sản xuất hơn. Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại nhiều địa phương khác trên địa bàn tỉnh Đắk Nông. Người dân mong muốn được hỗ trợ nâng cấp ao, hồ nhỏ và hệ thống tưới tiên tiến để chủ động nước tưới trong mùa khô.

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Nông, tính đến năm 2024, tỷ lệ diện tích cây trồng được đảm bảo nước tưới đạt 84,04%. Tuy nhiên, trong số 185.000 hecta cây trồng toàn tỉnh, chỉ khoảng 51.481 hecta, tương đương 27,76%, được tưới từ các công trình thủy lợi hiện có.

Phần lớn diện tích còn lại khoảng 56,28%  phụ thuộc vào nguồn nước nhỏ lẻ như ao, hồ hộ gia đình, giếng đào, giếng khoan, sông suối và hồ thủy điện. Riêng trong năm 2024, hạn hán khiến hơn 8.800 hecta cây trồng bị giảm năng suất, thiệt hại ước tính hơn 430 tỷ đồng. Toàn bộ 8/8 huyện, thành phố đều bị ảnh hưởng bởi khô hạn, thiếu nước tưới trầm trọng.

Trước thực trạng trên, UBND tỉnh Đắk Nông đã ban hành kế hoạch triển khai Nghị quyết 07 về hỗ trợ phát triển thủy lợi nhỏ, thủy lợi nội đồng và tưới tiên tiến, tiết kiệm nước trên địa bàn. Đây được xem là một trong những giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao năng lực phòng chống hạn hán, bảo đảm sản xuất nông nghiệp bền vững. Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Nông cho biết, để giảm thiểu thiệt hại do hạn hán, ngành nông nghiệp đang khẩn trương phối hợp với các địa phương rà soát, tổng hợp nhu cầu đầu tư các công trình thủy lợi nhỏ.

Phát triển hệ thống thuỷ lợi nhỏ giúp người dân chủ động được nguồn nước tưới cho hoạt động nông nghiệp. 

Theo kế hoạch, danh mục công trình cho năm 2025 và giai đoạn 2026–2030 đã được Sở Tài chính tỉnh Đắk Nông tiếp nhận, đề xuất phân bổ nguồn vốn triển khai. Tổng nhu cầu vốn hơn 125 tỷ đồng, phục vụ tưới cho khoảng 4.000 hecta cây trồng. Trong đó, bốn huyện Cư Jút, Đắk Glong, Krông Nô và Tuy Đức, mỗi huyện có nhu cầu khoảng 18 tỷ đồng để phục vụ tưới cho 500 hecta.

Theo kế hoạch, 4 huyện gồm Cư Jút, Đắk Glong, Krông Nô và Tuy Đức sẽ được hỗ trợ 18 tỷ đồng mỗi huyện. 3 địa phương khác là Đắk Song, Đắk R’lấp và TP. Gia Nghĩa dự kiến nhận 12,6 tỷ đồng mỗi đơn vị, trong khi huyện Đắk Mil có nhu cầu đầu tư 15,3 tỷ đồng.

Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh phối hợp với các địa phương rà soát, tổng hợp nhu cầu đầu tư phát triển hệ thống thủy lợi nhỏ, thủy lợi nội đồng theo Nghị quyết số 07 của HĐND tỉnh. Việc phân bổ nguồn vốn này, nhằm tăng cường khả năng chống hạn, đảm bảo nguồn nước tưới ổn định cho sản xuất nông nghiệp, ứng phó hiệu quả với những tác động ngày càng cực đoan của biến đổi khí hậu.    

Lãnh đạo UBND tỉnh Đắk Nông nhận định, việc đầu tư công trình lớn tốn kém và gặp nhiều khó khăn trong giải phóng mặt bằng. Vì vậy, phát triển thủy lợi nhỏ, hỗ trợ đầu tư hệ thống tưới tiết kiệm tại hộ và nhóm hộ là hướng đi lâu dài, phù hợp điều kiện thực tế địa phương. Bên cạnh giải pháp về công trình, UBND tỉnh yêu cầu các địa phương tăng cường tuyên truyền, vận động người dân thay đổi tư duy sản xuất, chuyển từ tự phát sang sản xuất theo quy hoạch, an toàn, thích ứng biến đổi khí hậu và thị trường.

Thời gian tới, tỉnh sẽ tiếp tục chỉ đạo đẩy nhanh tiến độ triển khai các chương trình, dự án đã đề ra, trong đó đặc biệt chú trọng phát triển thủy lợi nhỏ và tưới tiết kiệm nhằm từng bước xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, hiện đại, giá trị cao, phát triển bền vững.

Trong bối cảnh tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn ngày càng gia tăng, các công trình thủy lợi nhỏ tại Đắk Nông sẽ đóng vai trò là giải pháp “thích ứng tại chỗ” cho người dân, giúp Nhân dân chủ động trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, đảm bảo mùa vụ và duy trì sinh kế. Đặc biệt góp phần tích trữ và điều tiết nguồn nước một cách chủ động, phục vụ sản xuất nông nghiệp ngay cả trong thời kỳ khô hạn kéo dài. Với quy mô nhỏ, các công trình này dễ triển khai ở vùng sâu, vùng xa, nơi hệ thống thủy lợi lớn khó có thể triển khai xây dựng.

 Hoàng Bách