Nhiều giá trị từ mô hình phát triển các khu công nghiệp sinh thái

TMO - Mô hình khu công nghiệp sinh thái hướng tới phát triển bền vững được triển khai từ những năm 1990 và đạt được nhiều kết quả tích cực tại các quốc gia: Đan Mạch, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc... Đặc điểm chung của các quốc gia trong áp dụng mô hình này là việc thực hiện các giải pháp sử dụng năng lượng và  tài nguyên hiệu quả, sản xuất sạch hơn, gắn với mạng lưới cộng sinh công nghiệp để chuyển đổi các khu công nghiệp theo mô  hình truyền thống sang mô hình khu công nghiệp sinh thái, từ đó mang lại lợi ích thiết thực về kinh tế, môi trường, xã hội cho các doanh nghiệp và các khu công nghiệp.

Với sự hỗ trợ của các tổ chức, chuyên gia quốc tế và nỗ lực, quyết tâm của các bộ, ngành, địa phương, trong thời gian qua, Việt Nam đã thí điểm chuyển đổi một số khu công nghiệp (KCN) từ mô hình truyền thống sang KCN sinh thái, thông qua thúc đẩy sản xuất sạch hơn và liên kết hợp tác trong sản xuất để sử dụng hiệu quả các nguồn lực.

Trong giai đoạn 2015 - 2019, sáng kiến KCN sinh thái được triển khai thí điểm tại 3 địa phương: Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ, do Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp thực hiện. Các hoạt động thí điểm thực hiện KCN sinh thái đã đạt được kết quả tích cực như: Phổ biến khái niệm, đặc điểm, lợi ích của mô hình KCN sinh thái tới các bộ, ngành liên quan, các địa phương, các KCN thí điểm và các doanh nghiệp tham gia dự án; Mô hình KCN sinh thái lần đầu tiên được thể chế hóa tại Nghị định 82/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định về quản lý khu công nghiệp và  khu kinh tế, đặt nền móng pháp lý cho việc chuyển đổi các KCN thông thường sang KCN sinh thái và nhân rộng mô hình này; Các doanh nghiệp tham gia đã được hưởng lợi từ các kết quả cụ thể, góp phần nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường.

(Ảnh minh họa)

Sau hơn 4 năm triển khai hỗ trợ chuyển đổi 4 KCN thí điểm (KCN Khánh Phú, KCN Gián Khẩu tại Ninh Bình, KCN Hòa Khánh tại Đà Nẵng và KCN Trà Nóc 1&2 tại Cần Thơ), các giải pháp sử dụng hiệu quả tài nguyên và sản xuất sạch hơn do dự án đề xuất đã giúp 72 doanh nghiệp tiết kiệm được hơn 22.000 MWh điện, 600.000 m3 nước, 140 TJ nhiên liệu hóa thạch, gần 3.600 tấn hóa chất và chất thải, trên 76 tỷ đồng/năm và huy động trên 207 tỷ đồng từ khu vực tư nhân để thực hiện giải pháp; giảm  tiêu  thụ  năng lượng, nước, hóa chất và chất thải; cắt giảm 32 Kt khí CO2/năm.

Từ năm 2020 đến nay, từ nguồn hỗ trợ tài chính của Chính phủ Thụy Sĩ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư tiếp tục phối hợp nhân rộng mô hình KCN sinh thái tại 3 địa phương khác là Hải Phòng, Đồng Nai và TP. HCM, thu được kết quả đáng khích lệ. Tính đến hết tháng 5/2024, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã hỗ trợ được 90 doanh nghiệp với 889 giải pháp hiệu quả tài nguyên và sản xuất sạch hơn tại 4 KCN Hiệp Phước (TP. HCM), Amata (Đồng Nai), Đình Vũ (Hải Phòng) và Hòa Khánh (Đà Nẵng), trong đó có 429 giải pháp đã được thực hiện, góp phần tiết kiệm năng lượng, nước, giảm phát thải khí CO2 và đem lại lợi ích kinh tế cho các doanh nghiệp; đề xuất thực hiện 62 cơ hội cộng sinh công nghiệp, cộng sinh công nghiệp - đô thị cho 3 KCN (Hiệp Phước, Amata, Đình Vũ) với 18 trường hợp có tính khả thi cao, góp phần tối ưu hóa việc tái sử dụng chất thải, cụ thể hóa việc thực hiện kinh tế tuần hoàn.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư tiếp tục tham mưu cho Chính phủ hoàn thiện hành lang pháp lý để khuyến khích phát triển mô hình KCN sinh thái tại Nghị định 35/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định về  quản  lý  khu  công nghiệp và khu kinh tế. Theo đó, Nghị định 35 đã kế thừa các quy định tại Nghị định 82/2018/NĐ-CP, bổ sung, hoàn thiện các quy định về chính sách hỗ trợ và hợp tác phát triển KCN sinh thái; tiêu chí xác định; các ưu đãi; trình tự, thủ tục, hồ sơ đăng ký chứng nhận KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái; các quy định liên quan đến chứng nhận lại hoặc chấm dứt hiệu lực, thu hồi Giấy chứng nhận KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái.

Đặc biệt, bên cạnh việc hướng dẫn chuyển đổi các KCN sinh thái, Nghị định khuyến khích, định hướng việc quy hoạch và xây dựng mới các KCN sinh thái thông qua quy hoạch xây dựng, thiết kế hợp lý các phân khu chức năng và định hướng thu hút các dự án đầu tư có ngành, nghề tương đồng để hỗ trợ thực hiện cộng sinh công nghiệp và có ưu đãi để khuyến khích phát triển KCN sinh thái mới. Ngoài ra, Nghị định cũng làm rõ hơn thẩm quyền, trách nhiệm của UBND cấp tỉnh trong việc định hướng và hỗ trợ triển khai các KCN sinh thái tại địa phương; đơn giản hóa các điều kiện, tiêu chí và thủ tục chứng nhận KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái; quy định việc thực hiện theo dõi, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện KCN sinh thái và doanh nghiệp sinh thái trên hệ thống thông tin về KCN, KKT theo định hướng chuyển đổi số. Một trong những điểm mới được đánh giá là tiến bộ của Nghị định 35/2022/NĐ-CP đó là đã bổ sung các quy định để bảo đảm điều kiện an sinh xã hội cho người lao động làm việc trong KCN.

Nghị định yêu cầu các địa phương phải xác định quỹ đất để quy hoạch xây dựng nhà ở, công trình dịch vụ, tiện ích công cộng cho người lao động làm việc trong các KCN ngay từ bước quy hoạch phát triển các KCN trên địa bàn; việc phê duyệt quy hoạch hoặc hoàn thành đầu tư xây dựng khu nhà ở và công trình dịch vụ, tiện ích công cộng cho người lao động (đối với dự án KCN mở rộng) là điều kiện bắt buộc để được chấp thuận chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng KCN (hoặc KCN mở rộng); bổ sung quy định về việc xây dựng công trình dịch vụ, tiện ích công cộng, cơ sở lưu trú cho người lao động làm việc trong KCN trên phần đất dịch vụ trong KCN.

Trên cơ sở các kết quả tích cực trong triển khai mô hình KCN sinh thái tại Việt  Nam, Chính phủ Thụy Sĩ cam kết đồng hành với Việt Nam đẩy mạnh triển khai KCN sinh thái, thực hiện kinh tế tuần hoàn trong giai đoạn 2024 - 2028. Bên cạnh đó, trong các khuôn khổ hợp tác với các tổ chức quốc tế khác, hiện nay Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang phối hợp với Ngân hàng  Thế  giới (WB) hỗ trợ việc xây dựng KCN sinh thái tại Bình Dương; thực hiện các mạng lưới tuần hoàn nước đối với một số KCN tập trung nhiều hoạt động dệt may tại Hưng Yên, Thừa Thiên Huế; thúc đẩy việc sử dụng hiệu quả năng lượng trong các KCN để xây dựng KCN sinh thái theo mô hình của Hàn Quốc; tiếp tục mở rộng các hoạt động hợp tác với các tổ chức quốc tế triển khai các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp trong các KCN thực hiện kinh tế tuần hoàn trong sản xuất, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của chuỗi ngành hàng để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Việc triển khai mạnh mẽ KCN sinh thái trong khuôn khổ các dự án hợp tác quốc tế thời gian qua có ý nghĩa lan tỏa, nâng cao nhận thức về phát triển bền vững cho nhiều địa phương, doanh nghiệp đầu tư hạ tầng KCN tại Việt Nam, điển hình như KCN Nam Cầu Kiền (Hải Phòng) của Công ty Cổ phần Shinec. Nhà đầu tư đã sử dụng nguồn vốn của mình để tự triển khai mô hình KCN sinh thái. KCN hiện đang phát triển theo hướng KCN sinh thái thông minh, thực hiện tốt các hoạt động kinh tế tuần hoàn.

Có thể nói, KCN sinh thái đang trở thành tiêu chí lựa chọn của các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với mục tiêu phát triển bền vững, lợi ích kinh tế song hành trách nhiệm với cộng đồng và xã hội. Nhiều địa phương và nhà đầu tư hạ tầng KCN xác định việc phát triển KCN theo mô hình KCN sinh thái là nhu cầu tất yếu, cấp bách để kiến tạo lợi thế cạnh tranh bền vững. KCN sinh thái sẽ đóng góp đáng kể vào nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu, huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân cho giải pháp công nghiệp xanh, bảo đảm an ninh năng lượng, thể hiện quyết tâm chính trị của Chính phủ trong việc thực hiện các cam kết phát triển bền vững…/.

THANH BÌNH