[Khai thác và bảo tồn trong phát triển du lịch] Du lịch sinh thái kỳ vọng và thực trạng (Bài 1)

LTS: Du lịch xanh trở thành một hướng phát triển quan trọng cho ngành du lịch Việt Nam. Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030 đặt ra những định hướng cụ thể để phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh và bền vững. Các giải pháp và hướng đi được đề cập trong chiến lược này nhằm bảo vệ môi trường, bảo tồn các di sản văn hóa, tài nguyên thiên nhiên và ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu. Thế nhưng, thực tế tại nhiều địa phương, nhiều dự án mang danh du lịch nghỉ dưỡng lại đang tàn phá, hủy hoại thiên nhiên, vi phạm các quy định sử dụng đất đai, gây ô nhiễm môi trường, để lại hậu quả lâu dài, đòi hỏi các cấp, ngành cần có giải pháp tạo bứt phá mới trong thời gian tới. Sự phát triển nào cũng phải song hành, gắn chặt với bảo vệ môi trường, gìn giữ màu xanh cho quê hương đất nước, đặc biệt với du lịch sinh thái đòi hỏi sự lựa chọn và tư duy đầu tư dự án mang tính bền vững.

Chưa bao giờ hoạt động du lịch sinh thái lại nở rộ như hiện nay. Mặc dù vậy cũng khó tìm được những điểm du lịch sinh thái thật đúng nghĩa. Nhiều dự án mang danh “du lịch sinh thái” nhưng kết quả là phá tan hoang môi trường thiên nhiên. Du lịch sinh thái bên cạnh mục hỗ trợ phát triển sinh kế cho cộng đồng còn hướng tới việc bảo vệ môi trường, bảo tồn thiên nhiên. Tuy nhiên, trong thực tế, không ít dự án du lịch sinh thái mang đến hậu quả môi trường tan hoang, hệ sinh thái bị đảo lộn trong khi người dân bản địa vẫn đứng ngoài những “lợi ích” mà những dự án có mác “du lịch sinh thái” cam kết mang lại.

Nghị quyết 82/NQ-CP của Chính phủ về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu đẩy nhanh phục hồi, tăng tốc phát triển du lịch hiệu quả, bền vững là một bước quan trọng trong triển khai thực hiện Nghị quyết 08-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của lãnh đạo Đảng và Nhà nước đối với ngành du lịch, sự chủ động, hành động quyết liệt, có trách nhiệm của các bộ, ngành và địa phương, sự cố gắng, nỗ lực, quyết tâm cao trong việc đồng hành cùng ngành du lịch vượt qua khó khăn của cộng đồng các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch.

Nếu năm 1990, chúng ta đã đón 250.000 lượt khách du lịch quốc tế thì đến năm 2019 đã đón 18 triệu lượt khách, tăng gấp 72 lần. Khách du lịch nội địa cũng tăng mạnh liên tục từ 1,0 triệu lượt năm 1990 đến 85 triệu lượt năm 2019.. Sự tăng trưởng không ngừng về khách du lịch đã thúc đẩy mở rộng quy mô hoạt động của Du lịch Việt Nam trên mọi lĩnh vực, đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước (2015: 6,3%; 2016: 6,9%; 2017: 7,9%; 2018: 8,3%; 2019: 9,2%). Năm 2020, dịch Covid-19 bắt đầu bùng phát, trở thành đại dịch của thế giới với mức độ nghiêm trọng nhất trong vòng 100 năm trở lại đây. Sau 2 năm trải qua đại dịch, ngành du lịch thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng chịu thiệt hại nặng nề.

Tháng 11/2021 chúng ta đã tiến hành thí điểm đón khách du lịch quốc tế và chính thức mở cửa hoàn toàn du lịch từ ngày 15/3/2022. Đây chính là dấu ấn và bước ngoặt quan trọng trong việc thúc đẩy sự phục hồi và sôi động trở lại của ngành Du lịch Việt Nam. Việt Nam đón tiếp gần 3,5 triệu lượt khách quốc tế, 101,3 triệu lượt khách du lịch nội địa, tổng thu từ du lịch đạt 495.000 tỉ đồng trong năm 2022 và đón 5,5 triệu lượt khách quốc tế, 64 triệu lượt khách nội địa trong 6 tháng đầu năm 2023. Những con số trên chứng minh cho niềm tin về sự phục hồi và phát triển mạnh mẽ.

Sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, sự phối hợp chặt chẽ của các Ban, Bộ, Ngành, địa phương, sự ủng hộ của toàn xã hội, sự hợp tác hiệu quả của các đối tác, bạn bè quốc tế là điều kiện thuận lợi căn bản để ngành du lịch phát triển. Để điều kiện đó trở thành hiện thực, cùng với quyết tâm đẩy mạnh phát triển du lịch được thể chế hoá bằng nhiều Nghị quyết, văn bản pháp lý về chiến lược phát triển du lịch, thì tư duy, cách làm du lịch, xây dựng cơ sở hạ tầng của các ngành, địa phương, doanh nghiệp, cá nhân đều phải gắn chặt với mục tiêu phát triển bền vững, phát triển du lịch phải đi đôi với bảo vệ môi trường thiên nhiên. Điều đó đã được chứng minh qua nhiều mô hình phát triển du lịch được thực hiện thành công ở khắp các miền của đất nước.

Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy, việc phát triển hạ tầng du lịch tại một số địa phương có lợi thế được thiên nhiên ưu đãi, cảnh quan tuyệt đẹp, là những di sản thiên nhiên được quy hoạch bảo tồn nghiêm ngặt, đã và đang có sự phát triển “lệch chuẩn” trong quy hoạch đô thị du lịch. Điển hình nhất là hàng loạt cơ sở lưu trú khách sạn, biệt thự, khu nghỉ dưỡng mọc lên ở khắp nơi, xâm lấn phá vỡ quy hoạch, cảnh quan thiên nhiên vốn có. Thậm chí nhiều dự án đang xâm hại nghiêm trọng đến môi sinh môi trường, khiến thiên nhiên phải “oằn mình” chống chọi, đe doạ sự phát triển bền vững của đất nước.

Việc xẻ núi làm khách sạn hay xây cao ốc "chắn" biển đã để lại nhiều hệ lụy. Tại Phú Quốc đó là việc Phú Quốc hứng chịu mưa lũ bởi các hệ thống nước tự nhiên bị chắn lại. Hiện tượng "tư nhân hóa" bãi biển bởi bức tường bê tông ở Nha Trang. Sapa với các dự án cao tầng chèn kín các khoảng trống giữa các cụm nhà, chỉ còn lại những không gian chật hẹp, tối tăm và rất ẩm thấp. Hay một bán đảo Sơn Trà (Đà Nẵng) ngổn ngang với với những công trình nham nhở, bỏ hoang.

Trong khoảng 10 năm trở lại đây, mật độ xây dựng tại TP.Nha Trang ngày càng trở nên dày đặc. Đặc biệt phía Tây đường Trần Phú - con đường giáp biển đẹp nhất, nhiều người không khỏi "choáng ngợp" trước những tòa cao ốc nối tiếp nhau dày đặc như một 'bức tường bê tông' sừng sững chắn trước biển Nha Trang (Khánh Hòa).

Từ vùng núi cao như tại Tam Đảo (Vĩnh Phúc), vốn hấp dẫn khách du lịch với khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ và đặc biệt nổi tiếng với thị trấn được xây dựng từ thời Pháp thuộc làm khu nghỉ mát. Thế nhưng, xuôi theo dòng chảy của phát triển du lịch, nơi đây cũng đã được "cào bằng", xẻ núi xây khách sạn, bê tông hóa cảnh quan. Đến Tam Đảo vào dịp cuối tuần hay các dịp nghỉ lễ, điều ấn tượng với du khách trước tiên có lẽ không phải bởi cảnh quan mà là những "khối bê tông" khổng lồ bên chân đỉnh núi. Những siêu khách sạn liên tục được xây dựng với quy mô gần chục tầng, diện tích sàn lên đến hàng chục nghìn m2, sừng sững trên các tuyến đường dẫn lên Tam Đảo như Thác Bạc, đường lên Đàn Bà Chúa Thượng Ngàn... đe dọa nghiêm trọng tới cảnh quan nơi này.

“Du lịch sinh thái” đang được quảng bá bởi nhiều doanh nghiệp, địa phương với hàng loạt dự án quy mô, nhiều loại hình được đầu tư lớn. Nhưng dường như càng khuếch trương, càng cố thu hút nhiều du khách thì loại hình du lịch này càng đi ngược lại với những gì mà nó thực sự hướng đến.

Đáng lo nhất là nếu thiếu kiểm soát, du lịch sinh thái đang ăn nhanh vào chính nguồn vốn tạo ra nó. Đó không phải tiền, mà là các giá trị thiên nhiên - cốt lõi của phần sinh thái trong “du lịch sinh thái”.

Huyện Sóc Sơn là một trong 7 huyện, thị xã trên địa bàn Hà Nội hiếm hoi có rừng. Rừng được giao cho nhiều tổ chức cùng quản lý, khai thác. Trong rừng cũng được quy hoạch các khu chức năng phát triển rừng kết hợp với du lịch, dịch vụ và nghỉ ngơi cuối tuần.Và dĩ nhiên với lợi thế đó, không thể thiếu những dự án “du lịch sinh thái” bên cạnh những đại dự án nghỉ dưỡng khác.

Tháng 10/2018, sau khi dư luận phản ánh tình trạng hàng loạt công trình mọc lên trên đất rừng phòng hộ ở huyện Sóc Sơn, Thanh tra TP Hà Nội đã quyết định thanh tra toàn diện quá trình sử dụng đất rừng trên địa bàn huyện Sóc Sơn, trong đó tập trung vào điểm nóng vi phạm tại hai xã Minh Phú và Minh Trí.

Đến tháng 3/2019, Thanh tra TP Hà Nội ban hành hai kết luận thanh tra về đất rừng Sóc Sơn. Trong đó, nêu rõ hàng ngàn trường hợp vi phạm đất rừng. Chỉ riêng hai xã Minh Phú và Minh Trí, cũng như khu vực ven 7 hồ lớn trong quy hoạch rừng có 797 công trình vi phạm.

Sau kết luận thanh tra, huyện Sóc Sơn đã quyết liệt xử lý các trường hợp vi phạm. Cụ thể, với 76 công trình vi phạm nằm ở ven các hồ dưới chân núi thuộc địa bàn hai xã Minh Trí và Minh Phú được nêu trong kết luận thanh tra, huyện Sóc Sơn đã xử lý 40 trường hợp.

Với 36 trường hợp còn lại nằm ở ven hồ, khi huyện Sóc Sơn đang xây dựng kế hoạch cưỡng chế thì trong năm 2020 Thanh tra Chính phủ đề nghị tạm dừng, giữ nguyên hiện trạng, chờ điều chỉnh quy hoạch rừng. Khi điều chỉnh quy hoạch xong, công trình nào phù hợp thì giữ lại còn không sẽ bị cưỡng chế.

Tuy nhiên, thực tế, sau gần 4 năm bị kết luận thanh tra vi phạm, hàng trăm công trình xây dựng trái phép trên đất rừng Sóc Sơn, khu vực xã Minh Phú hay quanh hồ Đồng Đò, xã Minh Trí vẫn tiếp tục mọc lên, khang trang hơn.

Từ những dự án du lịch nghỉ dưỡng sinh thái nhưng đang lại tàn phá, hủy hoại thiên nhiên, gây ô nhiễm môi trường, để lại hậu quả lâu dài, một lần nữa, mối quan hệ giữa khai thác tài nguyên và bảo tồn trong phát triển du lịch, trong đó có du lịch sinh thái lại được đặt ra. Cần nhớ, sự phát triển nào cũng phải song hành, gắn chặt với bảo vệ môi trường, gìn giữ màu xanh cho quê hương đất nước, đặc biệt với du lịch sinh thái. Điều đó đòi hỏi sự lựa chọn và tư duy đầu tư dự án mang tính bền vững.

Bài tiếp: Vết thương khó lành! (Bài 2)

Nội dung và hình ảnh: Tạ Thành