Khai thác bền vững nguồn nước trên lưu vực sông Đồng Nai

TMO - Sông Đồng Nai là một trong 3 lưu vực sông lớn nhất cả nước. Có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của 10 tỉnh, thành phố. Do vậy, việc khai thác bền vững nguồn nước trên lưu vực sông cần được các địa phương đặc biệt chú trọng.

Lưu vực sông Đồng Nai thuộc địa giới hành chính Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh: Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Tây Ninh, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đắk Nông, Lâm Đồng (không kể phần diện tích thuộc tỉnh Long An được đưa vào Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Cửu Long) và phần diện tích các tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận là vùng nhận chuyển nước từ lưu vực sông Đồng Nai và được phân chia thành 06 tiểu vùng quy hoạch, gồm: thượng lưu sông Đồng Nai; hạ lưu sông Đồng Nai; sông Sài Gòn - thượng Vàm Cỏ; sông Bé; sông La Ngà và phụ cận ven biển.

Lưu vực sông Đồng Nai là một vùng rộng lớn, giàu tiềm năng phát triển kinh tế, liên quan đến nhiều tỉnh, có vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của miền Đông Nam Bộ, khu vực phía Nam nói riêng và cả nước nói chung. Đây là lưu vực có vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam - là đầu tàu, cầu nối của các vùng kinh tế - có quy mô và tốc độ phát triển kinh tế-xã hội mạnh nhất cả nước. 

Cũng nhờ nguồn nước dồi dào, phong phú, lưu vực sông có thêm các giá trị khác như: tài nguyên rừng, tài nguyên khoáng sản, thủy sản, thủy điện, du lịch sinh thái…Hiện có những giá trị đã và đang được khai thác hiệu quả, góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Trong quá trình phát triển công nghiệp, nông nghiệp còn tiềm ẩn một số nguy cơ tác động xấu đến thiên nhiên, môi trường, sự phát triển bền vững của vùng. Theo số liệu thống kê, lưu vực hệ thống sông Đồng Nai đã đóng góp khoảng hơn 63% GDP công nghiệp, 41% GDP dịch vụ và 28% GDP nông nghiệp của cả nước.  

Lưu vực sông Đồng Nai có vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của miền Đông Nam Bộ. Ảnh: HL. 

Tuy nhiên, do nằm trong vùng có tốc độ phát triển công nghiệp và đô thị nhanh, chịu các tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu nên lưu vực sông Đồng Nai đang đối mặt với nhiều thách thức. Nổi lên trong số này là ô nhiễm nguồn nước từ các hoạt động kinh tế và sinh hoạt của con người, sự thay đổi dòng chảy do thiên nhiên và hoạt động khai thác khoáng sản trái phép, gia tăng triều cường và xâm nhập mặn… 

Trước thực trạng này, đầu tháng 1/2024, Phó Thủ trướng Trần Hồng Hà ký Quyết định số 22/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Đồng Nai thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Mục tiêu chung của quy hoạch là bảo đảm an ninh nguồn nước trên lưu vực sông và toàn vùng; tích trữ, điều hòa, phân phối tài nguyên nước một cách công bằng, hợp lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm và hiệu quả nguồn nước gắn với bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên. Phòng, chống suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm nguồn nước và tác hại do nước gây ra.

Nhằm xây dựng lộ trình, kế hoạch triển khai thực hiện đảm bảo phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung của Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Đồng Nai đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và Kế hoạch thực hiện Quy hoạch tài nguyên nước được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 161/QĐ-TNN ngày 06 tháng 02 năm 2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành Kế hoạch thực hiện Quyết định số 22/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Đồng Nai thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Kế hoạch có nội dung, triển khai thực hiện các chính sách, pháp luật về tài nguyên nước đã ban hành; tổng hợp, đánh giá việc thực thi các văn bản hướng dẫn thi hành Luật trên lưu vực sông Đồng Nai đảm bảo kịp thời đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến hoạt động khai thác, sử dụng, bảo vệ tài nguyên nước, phòng, chống, khắc phục tác hại do nước gây ra cho phù hợp với tình hình thực tế địa phương trên lưu vực.

Điều hòa, phân phối, phát triển, bảo vệ tài nguyên nước, bao gồm các nhóm nội dung: xây dựng, hoàn thiện hệ thống thông tin, mô hình số để kết nối thông tin, dữ liệu, thực hiện giám sát khai thác, sử dụng tài nguyên nước; xây dựng phương án điều hòa, phân phối nguồn nước; xây dựng, công bố kịch bản nguồn nước hằng năm trên lưu vực sông Đồng Nai; bảo vệ tài nguyên nước, phòng, chống suy thoái, cạn kiệt ô nhiễm nguồn nước, tác hại do nước gây ra và phòng, chống sạt, lở lòng, bờ, bãi sông.

Xây dựng, hoàn thiện hệ thống thông tin, mô hình số để kết nối thông tin, dữ liệu, thực hiện giám sát khai thác, sử dụng tài nguyên nước, tập trung vào: Xây dựng, vận hành hệ thống thông tin, mô hình toán để hỗ trợ ra quyết định điều hòa, phân bổ nguồn nước theo thời gian thực trên lưu vực sông Đồng Nai, đảm bảo kết nối với các thông tin dữ liệu quan trắc, giám sát có liên quan của lưu vực sông.

Các địa phương cần xây dựng phương án điều hòa, phân phối nguồn nước hợp lý trên lưu vực sông.

Đôn đốc các tổ chức, cá nhân khai thác tài nguyên nước cập nhật thông tin, số liệu khai thác vào hệ thống giám sát khai thác, sử dụng tài nguyên nước phục vụ kiểm soát các hoạt động khai thác, sử dụng nước trên lưu vực sông Đồng Nai. Nâng cấp, xây dựng hệ thống quan trắc tự động liên tục để phục vụ kiểm soát chất lượng nước mặt và các hoạt động xả nước thải vào nguồn nước trên lưu vực sông Đồng Nai. Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện và duy trì hệ thống quan trắc khí tượng, thủy văn, tài nguyên nước trên lưu vực sông Đồng Nai; nâng cao chất lượng cảnh báo, dự báo khí tượng thủy văn, tài nguyên nước.

Về xây dựng phương án điều hòa, phân phối nguồn nước, bao gồm: Xây dựng, công bố kịch bản nguồn nước hằng năm trên lưu vực sông Đồng Nai; rà soát, điều chỉnh Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Đồng Nai hướng tới vận hành theo thời gian thực; phối hợp các bộ, ngành, địa phương trên lưu vực xây dựng phương án điều hòa, phân phối tài nguyên nước trên lưu vực sông Đồng Nai khi kịch bản nguồn nước được công bố có dự báo, cảnh báo sẽ xuất hiện trạng thái thiếu nước hoặc thiếu nước nghiêm trọng; báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, công bố tình trạng hạn hán, thiếu nước và quyết định phương án điều hòa, phân phối tài nguyên nước trong trường hợp xảy ra hạn hán thiếu nước nghiêm trọng trên diện rộng từ hai tỉnh trở lên thuộc lưu vực sông Đồng Nai; nghiên cứu các giải pháp trữ lũ, giữ nước, tích trữ nước nhằm khắc phục tình trạng hạn hán thiếu nước;...

Bảo vệ tài nguyên nước, phòng, chống suy thoái, cạn kiệt ô nhiễm nguồn nước, tác hại do nước gây ra và phòng, chống sạt, lở lòng, bờ, bãi sông, gồm các nội dung: tổ chức đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải, sức chịu tải của nguồn nước liên quốc gia, liên tỉnh, ưu tiên các sông chảy qua khu đô thị, khu dân cư tập trung trên lưu vực sông Đồng Nai; kiểm soát các hoạt động khai thác, sử dụng nước, xả nước thải vào nguồn nước đảm bảo phù hợp chức năng nguồn nước, mục tiêu chất lượng nước, dòng chảy tối thiểu và không vượt quá trữ lượng có thể khai thác trên lưu vực sông Đồng Nai; thực hiện đo đạc, quan trắc dòng chảy, chất lượng nước trên các sông liên tỉnh thuộc lưu vực sông Đồng Nai; điều tra, đánh giá, quan trắc, giám sát diễn biến dòng chảy, bồi lắng, sạt, lở lòng, bờ, bãi sông trên các sông liên tỉnh. Đo đạc, cập nhật các mặt cắt ngang, dọc sông, nghiên cứu sự biến đổi lòng dẫn, quy luật tự nhiên tác động đến sự ổn định của lòng, bờ, bãi sông...

Quy hoạch lưu vực sông Đồng Nai được phê duyệt hướng đến mục tiêu đến năm 2030, có 100% nguồn nước liên tỉnh được công bố khả năng tiếp nhận nước thải, sức chịu tải; 80% công trình khai thác, sử dụng nước được giám sát vận hành và kết nối hệ thống theo quy định; 70% hồ, ao, kênh, rạch có chức năng điều hòa, có giá trị cao về đa dạng sinh học, lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng được bảo vệ. Cùng với đó, các địa phương trong lưu vực hoàn thành việc lập và công bố hành lang bảo vệ nguồn nước. Bảo đảm 100% khu công nghiệp, khu chế xuất có hệ thống xử lý nước thải tập trung và xử lý đạt quy chuẩn trước khi xả vào nguồn nước.

Đến năm 2050, duy trì, phát triển tài nguyên nước, điều hòa, phân phối nguồn nước bảo đảm an ninh nguồn nước, thích ứng với biến đổi khí hậu và phù hợp với các công ước, điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia. Bảo đảm số lượng, chất lượng nước đáp ứng các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Phục hồi các khu vực bị suy giảm, suy thoái nước nghiêm trọng. Bố trí lại không gian dân cư ven sông nhằm nâng cao giá trị cảnh quan.

Theo đánh giá của Cục Quản lý tài nguyên nước (thuộc Bộ TN&MT), việc phê duyệt quy hoạch này không chỉ nhằm hoàn thiện hệ thống quy hoạch theo quy định của Luật Quy hoạch và Luật Tài nguyên nước, mà trên hết, các nhiệm vụ, giải pháp quy hoạch đặt ra là cách để giải quyết hiệu quả thách thức hiện tại, khai thác hiệu quả các giá trị kinh tế, xã hội, môi trường của toàn lưu vực sông Đồng Nai.

Trần Tuấn