Hoàn thiện chính sách đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số

TMO - Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm đảm bảo ổn định đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số, nhất là tại khu vực biên giới, có địa bàn kinh tế khó khăn và đặc biệt khó khăn. Tuy nhiên, tổng kết Luật Đất đai 2013 cho thấy, việc thực hiện chính sách giao đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế.

Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) tiếp tục được lấy ý kiến để hoàn thiện, theo đó qua nghiên cứu dự thảo Luật và đối chiếu với Nghị quyết 18-NQ/TW, ngày 16/6/2022, Hiến pháp 2013 và yêu cầu thực tiễn cho thấy, dự thảo Luật vẫn còn một số vấn đề. Cụ thể, quy định của dự thảo Luật chưa toàn diện, chưa thể chế hóa đầy đủ nội dung Nghị quyết 18 về đối tượng, trong khi Nghị quyết 18 đề ra mục tiêu giải quyết cơ bản tồn tại, vướng mắc liên quan đến đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) nói chung.

Tuy nhiên, dự thảo luật chỉ tập trung giải quyết cho đồng bào DTTS thuộc địa bàn, điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn, như vậy là hẹp hơn so với Nghị quyết 18. Bên cạnh đó, Nghị quyết số 18 yêu cầu cần có chính sách ưu đãi về thuế, nhưng dự thảo luật chưa có quy định rõ nội dung này.

Điều 17 tại dự thảo Luật đã quy định trách nhiệm của Nhà nước về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số; đã giao Chính phủ quy định khung chính sách về hỗ trợ đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số; Ủy ban nhân dân cấp tỉnh theo điều kiện thực tế của địa phương cụ thể hóa chính sách về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống trên địa bàn.

Nhiều ý kiến đề nghị, dự thảo Luật cần bổ sung quy định về hộ gia đình, cá nhân người đồng bào dân tộc thiểu số được miễn, giảm tiền sử dụng đất đối với trường hợp chuyển mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất ở. Ngoài ra, cần có quy định về hạn mức giao đất sản xuất nông nghiệp, đất lâm nghiệp cho các hộ đồng bào dân tộc thiểu số nhằm khuyến khích các hộ dân là người dân tộc thiểu số ổn định đời sống, sản xuất. Cần có điều luật về quản lý, bảo vệ rừng, hạn chế được tình trạng lấn chiếm đất lâm nghiệp trái phép do thiếu đất sản xuất.

Hoàn thiện chính sách đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số là một trong những nhiệm vụ quan trọng được nhấn mạnh triển khai đối với dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi). 

Theo đánh giá của Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh, vùng đồng bào DTTS và miền núi có vị trí chiến lược quan trọng về chính trị, quốc phòng, an ninh; đồng thời, có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng, có tiềm năng to lớn để phát triển kinh tế. Nhưng đây cũng là địa bàn có địa hình tự nhiên phức tạp, độ dốc cao, chia cắt. Vì thế, quỹ đất ở vùng đồng bào DTTS và miền núi chủ yếu là đất lâm nghiệp, diện tích đất nông nghiệp và đất ở rất hạn chế.

Xác định rõ tầm quan trọng đó, ngày 12-3-2003, Hội nghị Trung ương 7 khóa IX đã ban hành Nghị quyết số 24-NQ/TW “Về công tác dân tộc”. Nghị quyết thể hiện rõ chủ trương, định hướng và những nhiệm vụ, giải pháp cụ thể để thực hiện mục tiêu xóa đói, giảm nghèo, ổn định đời sống, phát triển kinh tế - xã hội cho vùng đồng bào DTTS và miền núi. Trong đó, xác định việc giải quyết cơ bản tình trạng thiếu đất sản xuất, đất ở và tranh chấp đất đai ở vùng đồng bào DTTS là một trong những nhiệm vụ chủ yếu và cấp bách.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vấn đề thiếu đất ở, đất sản xuất ở vùng đồng bào DTTS đã và đang đặt ra nhiều vấn đề cần có giải pháp quyết liệt, đồng bộ để tập trung giải quyết. Trong đó, việc tháo gỡ vướng mắc về giải quyết đất ở, đất sản xuất của đồng bào DTTS đang và sẽ đối diện với những thách thức, như việc gia tăng dân số ở các vùng đồng bào DTTS và miền núi tạo nên áp lực đối với đất đai trong canh tác truyền thống; sự phát triển xã hội theo hướng công nghiệp hóa, đô thị hóa, nông nghiệp hàng hóa, kéo theo sự bùng nổ của các dự án khai khoáng, năng lượng, phát triển giao thông, đô thị, tập trung đất đai trồng cây nguyên liệu, cây nông nghiệp hàng hóa,... cũng tạo nên sức ép vào quỹ đất.

Tình trạng thiếu đất sản xuất, rừng đang bị lấn chiếm, tranh chấp diễn ra ở nhiều địa phương; đời sống của một bộ phận đồng bào DTTS còn nhiều khó khăn. Đối với Luật Đất đai (sửa đổi), ở khía cạnh phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi cần có những quy định đặc thù, phù hợp với văn hóa, sinh kế của đồng bào DTTS.

Do đó, Luật cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số luật có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến việc tháo gỡ vướng mắc về giải quyết đất ở, đất sản xuất của đồng bào DTTS theo hướng bổ sung các quy định cụ thể hơn, rõ ràng hơn về điều kiện, cơ chế khuyến khích các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân đầu tư vào vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, vùng đồng bào DTTS và miền núi; bổ sung các quy định, cơ chế ràng buộc trách nhiệm của nhà đầu tư đối với các cá nhân và cộng đồng dân tộc thiểu số theo hướng đền bù xứng đáng; có trách nhiệm đào tạo nghề, chuyển nghề, giải quyết việc làm, bảo đảm thu nhập sau tái định cư,... cho người dân có đất ở và đất sản xuất bị thu hồi.

Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, tổng kết Luật Đất đai 2013 cho thấy, việc thực hiện chính sách giao đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế. Một trong những hạn chế của việc này là do Luật Đất đai 2013 không thiết kế được quy hoạch, cơ chế thu hồi đất và cơ chế tài chính ngân sách để đảm bảo thực hiện chính sách này. Bên cạnh đó, mặc dù Luật Đất đai và các Văn bản hướng dẫn thi hành quy định việc giao đất cho đồng bào dân tộc thiểu số, khi đã giao đất lần thứ 2 thì hạn chế quyền sử dụng đất (trong phạm vi 10 năm, sau đó mới được chuyển nhượng). Tuy nhiên, thực tế có trường hợp đồng bào chuyển nhượng trước thời hạn và cá nhân nhận chuyển nhượng đợi hết thời hạn 10 năm đến làm thủ tục, điều này dẫn tới đồng bào dân tộc tiếp tục không có đất sản xuất, chưa đảm bảo mục tiêu chính sách…

Trước thực tế này, Thường trực Ban Bí thư, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ TN&MT xem xét, bổ sung hoàn thiện về chính sách đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số trong Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi). Thực hiện chỉ đạo của Thường trực Ban Bí thư, Chính phủ, Bộ TN&MT đã rà soát, tiếp thu ý kiến các Đại biểu Quốc hội tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV và ý kiến Nhân dân để hoàn thiện chính sách đất đai cho đồng bào dân tộc thiểu số trong Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi).

Theo đó, Bộ TN&MT dự kiến đề sửa đổi, bổ sung một số quy định trong Dự thảo Luật như: bổ sung hành vi bị nghiêm cấm của cơ quan quản lý đất đai trong việc giao đất, cho thuê đất không đúng đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với đồng bào dân tộc thiểu số; quy định hành vi bị nghiêm cấm của đối tượng chuyển nhượng, nhận chuyển nhượng đất được Nhà nước giao, cho thuê theo chính sách hỗ trợ đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số; quy định về kế hoạch thu hồi đất để tạo quỹ đất giao, cho thuê cho đồng bào dân tộc thiểu số; quy định thu hồi đất để giải quyết đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số; quy định về cơ chế tài chính để thực hiện…

Phạm Công