Đầu tư phát triển hạ tầng thủy lợi theo hướng đa mục tiêu

TMO - Tỉnh Thái Nguyên chú trọng phát triển kết cấu hạ tầng thủy lợi theo hướng hiện đại hóa, phục vụ đa mục tiêu, tăng hiệu quả cấp nước cho sản xuất, chủ động phòng, chống và giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai.

Thống kê từ Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thái Nguyên, toàn tỉnh hiện có 1.103 công trình thuỷ lợi trong đó cấp tỉnh quản lý, khai thác 199 công trình; cấp huyện quản lý, khai thác 904 công trình. Trong tổng số 1.103 công trình thủy lợi được phân cấp quản lý có 275 hồ chứa (31 hồ chứa lớn; 25 hồ chứa vừa và 219 hồ chứa nhỏ); 470 đập dâng; 306 trạm bơm và 52 công trình khác (đầm, ao).

Tuy nhiên, hệ thống công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên được đầu tư xây dựng từ những năm 60,70 của thế kỷ trước đến nay, trải qua nhiều năm khai thác, vận hành, nhiều công trình đã bị hư hỏng, xuống cấp, mặc dù đã được các cấp, các ngành quan tâm đầu tư, tu bổ thường xuyên, tuy nhiên do nguồn kinh phí còn hạn hẹp, chưa đáp ứng được như cầu sửa chữa, nâng cấp, chưa phát huy hiệu quả theo nhiệm vụ của công trình, đặc biệt là những công trình do đơn vị cấp huyện quản lý... 

Tỉnh Thái Nguyên đảm bảo an toàn hệ thống đê điều trước thiên tai đặc biệt là tình hình bão lũ. 

Công trình thủy lợi giữ vai trò quan trọng đối với công tác phòng chống thiên tai đặc biệt là bão lũ. Theo thống kê, hiện toàn tỉnh có tổng số 48,127 km đê, trong đó đê cấp III là: 34,425 km, đê cấp IV là: 13,702 km. Các tuyến đê có cao trình đỉnh đê cao hơn cao trình lũ thiết kế; mặt đê hầu hết đã được cứng hóa bằng bê tông và bê tông nhựa, một số đoạn đê kết hợp giao thông, mặt đê rộng từ 7-10m; mái đê phía sông, phía đồng cơ bản bảo đảm hệ số mái theo thiết kế.

Ngoài ra, theo Quyết định số 3748/QĐ-BNN-TCTT của Bộ Nông nghiệp và PTNT về việc phê duyệt điều chỉnh, bổ sung quy hoạch đê điều trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, trên địa bàn tỉnh đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 sẽ có tổng số 86,6 km đê từ cấp V- III (trong đó có 38,4 km đê thuộc thành phố Thái Nguyên đang trong giai đoạn lập dự án đầu tư xây dựng mới). 

Trong những năm gần đây hình thời tiết diễn biến phức tạp, lượng mưa ít phân bố không đều giữa các vùng miền trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, do vậy lượng nước tích trữ tại các hồ chứa đạt thấp. Các hồ chứa nước trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đều là hồ loại vừa và nhỏ, nằm ở vùng sâu vùng xa, có lưu vực ngắn, dốc, rừng phòng hộ đầu nguồn bị suy giảm nguồn sinh thủy cạn kiệt, lòng hồ bị bồi lấp làm giảm khả năng tích nước, cửa cống lấy nước bị bồi lắng nhiều dẫn đến không lấy được nước và việc dùng máy bơm để tận dụng nguồn nước dưới cửa cống cũng gặp nhiều khó khăn. Nhiều tuyến kênh chưa được kiên cố hóa thường xuyên bị sạt, trượt gây khó khăn cho việc dẫn nước. 

Hệ thống kênh mương nội đồng được chú trọng nhằm phát huy vai trò của công trình thủy lợi trong sản xuất nông nghiệp. 

Bên cạnh đó, hằng năm, tỉnh Thái Nguyên chịu nhiều thiệt hại do thiên tai gây ra với các loại hình thiên tai chủ yếu sau: Bão, áp thấp nhiệt đới, lốc, sét, mưa lớn, lũ, lũ quét, ngập lụt, sạt lở đất, sụt lún đất, nắng nóng, hạn hán, rét hại, mưa đá, sương muối. Để hạn chế những ảnh hưởng của thiên tai tới tính mạng và tài sản của người dân, giúp nhân dân ổn định đời sống, yên tâm sản xuất, trên địa bàn tỉnh đã áp dụng các biện pháp cảnh báo, xây dựng hệ thống hạ tầng phòng, tránh thiên tai, di dời, bố trí ổn định dân cư. Trong đó chương trình bố trí ổn định dân cư các vùng thiên tai, đặc biệt khó khăn giai đoạn 2015-2020 đã thực hiện 07 dự án với tổng số hộ được bố trí, sắp xếp ổn định là 1.196 hộ. 

Quy hoạch tỉnh Thái Nguyên thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 vừa được phê duyệt nhấn mạnh đến phương án phát triển mạng lưới thủy lợi trên địa bàn tỉnh như sau: Bảo đảm phù hợp, thống nhất, đồng bộ giữa phương án phát triển hệ thống thủy lợi tỉnh Thái Nguyên thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050 với chiến lược phát triển thủy lợi, chiến lược phòng chống thiên tai quốc gia giai đoạn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; quy hoạch thủy lợi lưu vực sông Cầu, Thương.

Quy hoạch phòng chống lũ và đê điều hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình và các phương án phát triển ngành, lĩnh vực khác trong quy hoạch tỉnh Thái Nguyên thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến 2050. Đảm bảo tưới, cấp nước, tiêu, thoát nước cho nông nghiệp, dân sinh, các ngành kinh tế, nâng cao năng lực phòng, chống lũ, ngập lụt góp phần phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững, bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

 UBND tỉnh chỉ đạo các đơn vị liên quan giám sát, vận hành an toàn các công trình thủy lợi nhất là trong mùa mưa lũ. 

Tổng nhu cầu sử dụng nước của các ngành kinh tế tỉnh Thái Nguyên theo tần suất đảm bảo 85% đến năm 2030 là 1.082 triệu m3 , trong đó chiếm tỷ trọng lớn nhất (60%) là lĩnh vực trồng trọt của ngành nông nghiệp. Định hướng cấp nước chủ động cho diện tích đất trồng lúa 2 vụ (65.000ha năm 2030, 60.000ha năm 2050), tần suất đảm bảo cấp nước: vùng miền núi 75%, vùng đồng bằng 85%, hệ số tưới từ 1,2 – 1,3 l/s/ha.

Bên cạnh 93,2% diện tích tiêu tự chảy hoàn toàn, tỉnh Thái Nguyên có 24.216 ha cần tiêu bằng công trình, được phân thành 3 khu tiêu gồm: khu tiêu thuộc thành phố Thái Nguyên; khu tiêu ra sông Công và khu tiêu ra sông Cầu (hạ lưu đập Thác Huống). Hiện tại năng lực công trình tiêu mới chỉ đáp ứng được 7.529 ha, tương đương với 31% tổng diện tích cần tiêu. Tần suất đảm bảo tiêu nước 10% cho khu vực tiêu bằng công trình, hệ số tiêu đối với khu vực đô thị, dân cư 17-20 l/s/ha, khu vực nông nghiệp 7-10 l/s/ha.

Vùng bảo vệ là khu vực cần được bảo vệ khỏi sự uy hiếp của lũ từ sông. Theo đó, tỉnh Thái Nguyên được phân thành 5 vùng bảo vệ gồm: Vùng bảo vệ Hữu sông Cầu thuộc Thành phố Thái Nguyên; Vùng bảo vệ Tả sông Cầu thuộc Thành phố Thái Nguyên và huyện Đồng Hỷ; Vùng bảo vệ Hữu sông Cầu thuộc tuyến đê Hà Châu; Vùng bảo vệ Hữu sông Cầu thuộc tuyến đê Chã và đê Tả sông Công; Vùng bảo vệ Hữu sông Công thuộc tuyến đê Đô Tân - Vạn Phái. Căn cứ các quy định về tiêu chuẩn phòng chống lũ lưu vực sông Hồng, sông Thái Bình và các tuyến sông Cầu, sông Công trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong các quy hoạch đã được phê duyệt, đến năm 2030, tần suất chống lũ là 2% với tổng diện tích cần bảo vệ trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên là 24.468 ha, dân số khoảng 367.700 người.

Căn cứ vào khả năng chống lũ của hệ thống đê hiện có, mức bảo đảm chống lũ trong quy hoạch phòng, chống lũ hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình và mức đảm bảo chống lũ chi tiết cho tuyến sông Cầu, sông Công trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, lựa chọn mực bảo đảm chống lũ đến năm 2030 cho tuyến sông Cầu và sông Công trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên là 2%. Kết quả phân tích, tính toán mực nước lớn nhất theo các tần suất tại các trạm thủy văn, lũ lịch sử trên lưu vực sông Cầu tương ứng với tần suất 2%. Do vậy, đề xuất mức đảm bảo chống lũ đến năm 2050 cho tuyến sông Cầu và sông Công trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên là 2%.

Để thực hiện thành công Quy hoạch tỉnh nói chung và phương án phát triển thủy lợi nói riêng cần có hỗ trợ từ Chính phủ, các bộ ngành liên quan và sự chỉ đạo chặt chẽ của Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh, sự phối hợp của các ban ngành và quá trình tổ chức thực hiện có hiệu quả ở các huyện, thị xã, thành phố thông qua các giải pháp: huy động nguồn vốn; cơ chế chính sách; tổ chức, quản lý, khai thác hiệu quả công trình; quản lý đầu tư xây dựng; áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật; tăng cường đào tạo nguồn nhân lực; tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và tăng cường sự tham gia của cộng đồng.

Quy hoạch phòng, chống thiên tai và thủy lợi thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đang được thẩm định xác định rõ các quan điểm, mục tiêu chung và các mục tiêu cụ thể để củng cố, phát triển hạ tầng thủy lợi. Theo đó, đầu tư phát triển thủy lợi theo hướng đa mục tiêu, nâng cao năng lực tưới tiêu chủ động cho các loại cây trồng, trước hết cho lúa, nuôi trồng thủy sản và các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao, tạo nguồn cấp nước cho sinh hoạt, công nghiệp, dịch vụ và các ngành kinh tế.

Củng cố, xây dựng hệ thống đê sông, đê biển, hệ thống công trình ngăn lũ, thoát lũ, phòng chống sạt lở nhằm chủ động thích ứng có hiệu quả với biến đổi khí hậu, phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai; quản lý, khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả và bền vững tài nguyên. 

Thống nhất, đồng bộ hệ thống quy hoạch quốc gia; định hướng tầm nhìn dài hạn, làm cơ sở lập các quy hoạch có tính chất kỹ thuật chuyên ngành thủy lợi, phòng, chống thiên tai. Quản lý, khai thác, sử dụng nguồn nước theo lưu vực sông kết hợp với đơn vị hành chính. Cân đối, điều hòa nguồn nước trong phạm vi toàn quốc, vùng, lưu vực sông, hệ thống công trình thủy lợi, thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững, góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh. 

Đức Thanh