Đảm bảo an ninh nguồn nước trong phát triển kinh tế-xã hội

TMO - Tỉnh Yên Bái xác định đảm bảo an ninh nguồn nước giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, do những thách thức từ thực tiễn công tác quản lý tài nguyên nước của địa phương này còn gặp nhiều khó khăn, đòi hỏi phải triển khai đồng bộ các giải pháp. 

Yên Bái có nền địa hình phức tạp, chia cắt mạnh và lượng mưa tương đối lớn, bình quân 1.776 mm/năm, đã tạo ra một hệ thống sông ngòi khá dày đặc, có tốc độ dòng chảy lớn và lưu lượng nước thay đổi theo mùa. Địa phương này có 3 hệ thống sông, suối chính là sông Thao, sông Chảy và suối Nậm Kim. Ngoài ra, còn có hệ thống các ao hồ lớn với tổng diện tích khoảng 20.913 ha, phần lớn nằm ở các huyện Yên Bình, Lục Yên, Trấn Yên. Lượng mưa bình quân năm trong toàn tỉnh khoảng 1.776 mm. Trong đó, vùng Lục Yên có lượng mưa bình quân nhiều năm lớn nhất 1928,9 mm/năm, vùng Nghĩa Lộ có lượng mưa bình quân nhiều năm thấp nhất 1512,6 mm/năm. 

Dự thảo Quy hoạch tỉnh Yên Bái thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn đến năm 2050 nhấn mạnh đến mục tiêu bảo đảm an ninh tài nguyên nước là ưu tiên hàng đầu, việc quản lý tài nguyên nước phải bảo đảm thống nhất theo lưu vực sông, theo nguồn nước, kết hợp với quản lý theo địa bàn hành chính Việc bảo vệ, khai thác, sử dụng tài nguyên nước, phòng, chống và khắc phục hậu quả tác hại do nước gây ra phải tuân theo chiến lược, quy hoạch tài nguyên nước đã được cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền phê duyệt; gắn với bảo vệ môi trường, cảnh quan thiên nhiên, di tích lịch sử - văn hoá, danh lam thắng cảnh và các tài nguyên thiên nhiên khác; bảo đảm quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

Hiện nay tỉnh Yên Bái có 4 trạm khí tượng, quy hoạch giai đoạn 2021-2025 bổ sung thêm 2 trạm, giai đoạn 2026-2030 bổ sung thêm 2 trạm. Yên Bái có 5 trạm thủy văn, quy hoạch giai đoạn 2026-2030 nâng cấp trạm Thác Bà. Định hướng trong thời gian tới, tỉnh Yên Bái sẽ bổ sung mạng lưới các trạm quan trắc, giám sát tình hình khai thác, sử dụng tài nguyên nước trong địa bàn tỉnh. Trong đó, đối với mỗi tiểu vùng phân bổ nước, phải có các trạm khống chế cửa ra của vùng để xác định lượng nước hàng năm, giám sát được tình hình khai thác sử dụng tài nguyên nước của các ngành trên tiểu vùng. Trước mắt, trong giai đoạn 2021-2025 lắp đặt, xây dựng hệ thống quan trắc chuyên dùng tự động quan trắc mưa, mực nước tại 41 hồ chứa với kinh phí khoảng 2.300 triệu đồng...

Đảm bảo phân bổ nguồn nước hợp lý, giám sát chất lượng nguồn nước là nhiệm vụ quan trọng được các ngành chức năng tỉnh triển khai. 

Dựa trên thực trạng nguồn nước và quy hoạch phát triển kinh tế xã hội của tỉnh, các ưu tiên trong phân bổ tài nguyên nước tỉnh Yên Bái được xác định Trong trường hợp nguồn nước đủ: Các ngành khai thác nước đủ theo nhu cầu của ngành mình. Trong trường hợp nước đến hạn chế (trong các tháng mùa kiệt): các ngành được phân bổ tùy theo tình hình từng khu vực mà lựa chọn nguyên tắc phân bổ sau:

Ưu tiên cấp nước theo hiệu quả kinh tế sử dụng nước cao nhất: Sau khi đã dành đủ lượng nước cho sinh hoạt (ưu tiên 1), lượng nước còn lại sẽ được ưu tiên cho những ngành có hiệu ích sử dụng nước cao nhất (ưu tiên thứ 2, thứ 3,…) trên cơ sở một đơn vị thể tích nước (m³) hoặc diện tích mặt nước (ha). Ưu tiên cấp nước theo mức bảo đảm cấp nước (hay tần suất thiết kế): Sau khi đã cấp đủ nước cho sinh hoạt, lượng nước còn lại sẽ được phân bổ theo mức đảm bảo cấp nước thiết kế của các ngành dùng nước trên cơ sở của tần suất lượng nước đến. Như vậy, ngành nào có mức bảo đảm cấp nước thấp thì đành phải chấp nhận rủi ro.

Cấp nước theo tỷ lệ đã được phân bổ: Sau khi đã cấp đủ cho sinh hoạt, lượng nước còn lại sẽ được phân bổ theo tỷ lệ cho các ngành dùng nước trên cơ sở tỷ lệ phân bổ đã được quy định trong tình huống đủ nước. Theo nguyên tắc này, các ngành đều chịu lượng nước thiếu hụt theo đúng tỷ lệ đã được phân bổ và phải điều chỉnh nhu cầu nước của ngành sao cho thích hợp với lượng nước được phân bổ. Ưu tiên cấp nước theo mục tiêu ổn định chính trị - xã hội, giảm nghèo. Nguyên tắc này sẽ được áp dụng trong những tình huống, vào những thời điểm nhất định, cho những vùng, những đối tượng hay những ngành sản xuất được hưởng chính sách ưu tiên của Đảng và Nhà nước để duy trì được an ninh xã hội, giảm nghèo,… 

Cùng với việc định hướng trong khai thác, phân bổ nguồn nước tỉnh Yên Bái đã ban hành danh mục nguồn phải nước lập hành lang bảo vệ trên địa bàn. Toàn tỉnh 19 hồ tự nhiên, nhân tạo ở các đô thị, khu dân cư tập trung; hồ, ao lớn có chức năng điều hòa ở các khu vực khác (không phải là hồ thủy điện, thủy lợi); 07 đoạn sông, suối là nguồn cung cấp nước của nhà máy cấp nước sinh hoạt, sản xuất cho các đô thị, khu dân cư tập trung, khu, cụm công nghiệp, làng nghề, có chức năng thoát nước nhằm bảo đảm vệ sinh môi trường tại các đô thị, khu dân cư tập trung; 09 sông, suối liên huyện, liên tỉnh là trục tiêu, thoát nước cho các đô thị, khu dân cư tập trung, khu, cụm công nghiệp, gắn liền với sinh kế của cộng đồng dân cư sống ven sông và kế hoạch cắm mốc hành lang bảo vệ nguồn nước.

Cùng với đó, đối với các hồ thủy lợi có dung tích từ 100.000m3 trở lên và các hồ chứa thủy điện trên địa bàn tỉnh. Cụ thể, đối với các hồ thủy lợi có dung tích từ 100.000m3 trở lên và các hồ chứa thủy điện trên địa bàn tỉnh đều phải thiết lập hành lang bảo vệ nguồn hồ chứa nước; Các hồ chứa thủy điện, thủy lợi có dung tích từ 1.000.000 m 3 trở lên phải tổ chức các chốt cắm giới thiệu hành động xác định hành lang bảo vệ nguồn nước.

Địa phương này tổ chức cắm mốc hành lang bảo vệ nguồn nước. 

Thời gian tổ chức cắm mốc thực hiện trong giai đoạn năm 2023-2025 đối với các hồ đã đi vào hoạt động; trước khi tích nước vào hồ chứa đối với các hồ chứa chưa đi vào hoạt động. Các hồ chứa thủy điện đã được phê duyệt phương án cắm mốc hành lang bảo vệ nguồn nước trước ngày ban hành danh mục nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ này thì thực hiện theo phương án cắm mốc hành lang bảo vệ nguồn nước đã được phê duyệt. 

Ranh giới hành lang bảo vệ nguồn nước được thể hiện trên bản đồ quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và các quy hoạch chuyên ngành khác phải đảm bảo việc duy trì, phát triển các chức năng của hành lang bảo vệ nguồn nước đã được phê duyệt. Danh mục nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ trên địa bàn tỉnh Yên Bái sẽ được xem xét, điều chỉnh khi cần thiết cho phù hợp với quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh sau này.

Ngoài ra, địa phương này cũng đang đồng thời thực hiện điều tra cơ bản tài nguyên nước đối với các nguồn nước nội tỉnh Yên Bái đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, qua đó xây dựng kế hoạch để điều tra, đánh giá tài nguyên nước tỉnh Yên Bái phục vụ nhu cầu khai thác, sử dụng nước cho phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của tỉnh. Theo kế hoạch, đối với hoạt động điều tra cơ bản tài nguyên nước định kỳ, thường xuyên sẽ tiến hành duy trì vận hành hệ thống trạm đo mưa, cảnh báo lũ hiện có trên địa bàn tỉnh; xây dựng bổ sung thêm để tăng mật độ các trạm đo mưa, đo mực nước, cảnh báo lũ, quan trắc tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh, ưu tiên các khu vực thượng nguồn lưu vực sông Thao, sông Chảy, Ngòi Thia, Ngòi Hút, suối Nậm Kim, khu vực thường xuyên xảy ra lũ ống, lũ quét.

Đồng thời, xây dựng nội dung mạng lưới quan trắc tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh được thể hiện trong quy hoạch tỉnh; xây dựng, duy trì, nâng cấp hệ thống theo dõi, giám sát tự động trực tuyến các hoạt động khai thác, sử dụng nước, xả nước thải vào nguồn nước làm căn cứ để đánh giá sự tuân thủ theo giấy phép tài nguyên nước đã được cấp và cung cấp thông tin kịp thời phục vụ việc xử lý các vấn đề phát sinh, đồng bộ, tích hợp với hệ thống giám sát của trung ương; đảm bảo 80% hồ chứa lớn được kiểm soát, giám sát để duy trì dòng chảy tối thiểu của các lưu vực sông; 50% lưu vực sông Thao, sông Chảy có hệ thống quan trắc, giám sát tự động, trực tuyến. 

Cùng với đó, thực hiện việc điều tra, thống kê tổng lượng nước trữ được vào cuối mùa lũ đầu mùa cạn hằng năm của các hồ chứa có dung tích từ 3 triệu m3 trở lên; tổng hợp đánh giá diễn biến lượng nước trữ được của các hồ trên phạm vi từng lưu vực sông theo từng giai đoạn 05 năm, 10 năm; thực hiện việc điều tra, đánh giá, xác định và công bố dòng chảy tối thiểu trên các sông, suối nội tỉnh thuộc lưu vực sông Thao, sông Chảy; thực hiện việc điều tra, đánh giá, xác định khả năng tiếp nhận nước thải, sức chịu tải của nguồn nước của một số sông, suối, hồ trên địa bàn tỉnh Yên Bái và lập bản đồ phân vùng tiếp nhận nước thải; thực hiện việc điều tra, khoanh định các khu vực hạn chế khai thác nước dưới đất, tổng hợp lập danh mục các vùng hạn chế khai thác nước dưới đất để công bố và thực hiện biện pháp khai thác nước dưới đất trên địa bàn tỉnh...

Thanh Xuân