Đảm bảo an ninh nguồn nước trên lưu vực sông Sê San

TMO - Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố kịch bản nguồn nước lưu vực sông Sê San nhằm phục vụ công tác điều hòa, phân phối tài nguyên nước, góp phần bảo đảm an ninh nguồn nước và các nhu cầu thiết yếu khác của người dân tại các tỉnh Gia Lai, Kon Tum. 

Trong kịch bản, cơ quan chức năng nêu rõ hiện trạng nguồn nước trên lưu vực sông Sê San. Tổng lượng mưa từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2024 trên lưu vực sông Sê San phổ biến ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm  từ 10% đến 30%. Trữ lượng có thể khai thác nước dưới đất trên toàn lưu vực sông Sê San khoảng 2,5 triệu m3/ngày đêm, hiện đang khai thác khoảng 0,51 triệu m3/ngày đêm (khoảng 20,4%). 

Trên lưu vực sông Sê San có khoảng 51 công trình thủy điện với tổng dung tích thiết kế khoảng 3.594 triệu m3, trong đó 04 hồ chứa thủy điện lớn, điều tiết năm trên lưu vực gồm: laly, PleiKrông, Sê San 4 và Thượng Kon Tum. Hồ Thượng Kon Tum là công trình chuyển nước từ lưu vực sông Sê San sang lưu vực sông Trà Khúc. 03 hồ chứa laly, PleiKrông, Sê San 4 ngoài vai trò cấp nước cho hạ du còn có nhiệm vụ phối hợp vận hành để đảm bảo duy trì dòng chảy hạ du sông Sê San không nhỏ hơn 195 m3/s.

Tính đến đầu mùa cạn năm 2025, tổng lượng nước tích trữ được trong 03 hồ chứa laly, PleiKrông, Sê San 4 khoảng 2,88 tỷ m3, đạt 96,6% dung tích toàn bộ (2,98 tỷ m3) cao hơn trung bình thời kỳ 2015 - 2024 khoảng 6,4% và cao hơn 11,6% so với năm 2024 (2,58 tỷ m3).

Nguồn nước trên lưu vực sông Sê San giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế đối với tỉnh Gia Lai, Kon Tum. 

Trên lưu vực sông có khoảng 135 hồ chứa thủy lợi với tổng dung tích toàn bộ khoảng 125 triệu m3. Trong đó, có 06 hồ có dung tích từ 3 triệu m3 (tổng dung tích khoảng 63,192 triệu m3); 26 hồ có dung tích từ 1 triệu m3 (tổng dung tích khoảng 99 triệu m3).

Tính đến thời điểm đầu tháng 01/2025, dung tích trữ của 06 hồ chứa lớn (hồ Tân Sơn, Biển Hồ B thuộc tỉnh Gia Lai; hồ Đăk Loh, Đăk Uy, Đăk Yên, Đăk Rơn Ga thuộc tỉnh Kon Tum) ở mức trên 91% dung tích thiết kế; các hồ chứa dung tích từ 1 - 3 triệu m3 đạt 75% dung tích thiết kế trở lên, riêng các hồ chứa Đăk Rơ Wa, Đăk Chà Mòn I (tiểu vùng Hạ Đắk Bla), hồ chứa C1 (tiểu vùng Trung Sê San) dung tích hiện còn 50 - 70% dung tích thiết kế.

Tổng nhu cầu khai thác, sử dụng nước của các ngành (trừ thủy điện) trên lưu vực sông Sê San khoảng 445,8 triệu m3, trong đó tiểu vùng Thượng Đăk Bla khoảng 73,4 triệu m3, tiểu vùng Hạ Đăk Bla khoảng 136,5 triệu m3, tiểu vùng Thượng Sê San khoảng 14,5 triệu m3, tiểu vùng Trung Sê San khoảng 71,6 triệu m3, tiểu vùng Hạ Sê San khoảng 134,1 triệu m3 và tiểu vùng Sa Thầy khoảng 15,7 triệu m3. Tiểu vùng lưu vực sông Hạ Đăk Bla, Hạ Sê San là khu vực có nhu cầu khai thác, sử dụng nước lớn nhất.

Tổng nhu cầu nước khai thác cấp cho sinh hoạt, công nghiệp trên lưu vực khoảng 21,6 triệu m3. Tổng số công trình cấp nước tập trung (quy mô khai thác từ 500 m3/ngày đêm đối với khai thác nước mặt và từ 50 m3/ngày đêm đối với khai thác nước dưới đất) trên toàn lưu vực là 269 công trình với tổng lượng nước khai thác khoảng 8,3 triệu m3.

Ngoài ra, tổng nhu cầu sử dụng nước cho nông nghiệp trên lưu vực sông Sê San khoảng 408,68 triệu m3, trong đó tiểu vùng Hạ Đắk Bla và Hạ Sê San có nhu cầu sử dụng nước nhiều nhất, chiếm 45,8%. Nguồn nước sử dụng cho nông nghiệp chủ yếu là nguồn nước mặt... 

Trên cơ sở kết quả dự báo xu thế diễn biến nguồn nước mặt, nguồn nước dưới đất, khí tượng, thủy văn trên lưu vực sông Sê San, nhu cầu sử dụng nước, yêu cầu về nguồn nước trên lưu vực phục vụ cấp nước sinh hoạt, nông nghiệp, công nghiệp, thủy điện và các yêu cầu về bảo đảm an ninh nguồn nước, an ninh lương thực trong kỳ công bố kịch bản, về tổng thể nguồn nước các hồ chứa lớn, quan trọng, nguồn nước trên các tiểu vùng, tiểu lưu vực sông cơ bản ở Trạng thái bình thường, lượng nước có thể khai thác bảo đảm đủ cho các nhu cầu sinh hoạt, an sinh xã hội, các ngành kinh tế, bảo vệ môi trường. 

Tuy nhiên, nguồn nước trên lưu vực trong kỳ công bố kịch bản vẫn tiềm ẩn nguy cơ xảy ra tình trạng thiếu nước nếu không khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả, trong đó: Nguồn nước của 03 hồ chứa Ialy, Pleikrông, Sê San 4 cơ bản đáp ứng được nhu cầu sử dụng nước phục vụ phát điện theo kế hoạch trong mùa cạn năm 2025. Tuy nhiên, nếu duy trì dòng chảy liên tục ở hạ du sông Sê San (sau Sê San 4A), thì nguy cơ cao sẽ xảy ra tình trạng thiếu hụt nguồn nước, ảnh hưởng đến vấn đề bảo đảm an ninh năng lượng và an toàn của hệ thống công trình thủy điện trên lưu vực sông Sê San, đặc biệt vào các tháng cuối mùa cạn, xảy ra nắng nóng diện rộng, ít mưa.

Hiện nay, phía hạ du sông Sê San (bên phía Campuchia) có công trình thủy điện Hạ Sê San 2 đã đi vào vận hành cuối năm 2017, công suất 400MW, dung tích hồ chứa khoảng 2,715 tỷ m3, tuyến đập nằm cách biên giới Việt Nam khoảng 250km, đuôi hồ chứa cách biên giới Việt Nam khoảng 150km. Với dung tích lớn, hồ chứa thủy điện Hạ Sê San 2 điều tiết lại được nguồn nước sẽ giảm áp lực về đảm bảo duy trì dòng chảy trên sông Sê San của hệ thống hồ chứa phía Việt Nam.

Một số khu vực thuộc các huyện Kbang, la Grai, Đắk Đoa, Chư Păh, TP. Pleiku thuộc tỉnh Gia Lai; Đắk Hà, Kon Rẫy, TP. Kon Tum thuộc tỉnh Kon Tum vẫn có khả năng xảy ra thiếu nước cục bộ nguyên nhân chính là do thiếu các công trình khai thác nước, công trình, hệ thống công trình thủy lợi, nắng nóng, thiếu hụt lượng mưa trong các tháng 5, 6/2025. 

Việc triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước trên lưu vực sông là nhiệm vụ quan trọng. 

Để giảm thiểu nguy cơ có thể xảy ra thiếu nước, đặc biệt là ưu tiên đảm bảo cấp nước cho sinh hoạt trong mọi tình huống, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị: Bộ Xây dựng, Bộ Công Thương và Ủy ban nhân dân các tỉnh Gia Lai, Kon Tum trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn, chỉ đạo việc chủ động lập kế hoạch khai thác, sử dụng tài nguyên nước theo nhu cầu sử dụng nước bình thường của từng ngành, lĩnh vực và địa phương. Các kế hoạch sử dụng nước phải lập trên nguyên tắc tiết kiệm nước, tránh thất thoát, lãng phí, dự phòng nguy cơ xảy ra hạn hán thiếu nước trong các tháng cuối mùa cạn.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, chỉ đạo, đôn đốc các địa phương rà soát, nâng cao năng lực hệ thống các hồ chứa thủy lợi, điều chỉnh các quy trình vận hành công trình, hệ thống công trình thủy lợi bảo đảm sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả, đa mục tiêu, và bảo đảm lưu thông dòng chảy, không gây ứ đọng, ô nhiễm nguồn nước.

Chỉ đạo rà soát, chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp với điều kiện nguồn nước của từng tiểu vùng trên lưu vực. Đặc biệt là các khu vực có nguồn nước dưới đất hạn chế, khu vực khó khăn để khai thác nguồn nước mặt (khu vực có địa hình có độ dốc lớn, bị chia cắt), khu vực thiếu các công trình tích trữ nước, hệ thống công trình thủy lợi chưa đáp ứng nhu cầu cho sản xuất nông nghiệp.

Bộ Công Thương: Chỉ đạo Tập Đoàn điện lực Việt Nam, Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia xây dựng kế hoạch vận hành các hồ chứa thủy điện đáp ứng nhu cầu nước sử dụng nước ở hạ du các hồ chứa trên cơ sở tuân thủ quy định của Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực. Đồng thời, rà soát, điều chỉnh kế hoạch huy động điện của các nhà máy thủy điện trên lưu vực sông bảo đảm phù hợp với điều kiện, khả năng của nguồn nước và bảo đảm nguồn nước cấp cho hạ du đến cuối mùa cạn năm 2025.

Đồng thời, rà soát, nghiên cứu, đánh giá hiện trạng dòng chảy trên lưu vực sông Sê San, hiện trạng khai thác, sử dụng nước ở hạ du làm cơ sở tính toán, đề xuất giá trị dòng chảy cần duy trì dòng chảy về phía hạ du Campuchia cho phù hợp với năng lực, an toàn hệ thống công trình thủy điện trên lưu vực, an ninh năng lượng và hiện trạng công trình khai thác, sử dụng và công trình điều tiết trên sông Sê San phía hạ lưu Campuchia.

Ủy ban nhân dân các tỉnh Gia Lai, Kon Tum: Rà soát, nâng cao năng lực hệ thống các hồ chứa thủy lợi, điều chỉnh các quy trình vận hành công trình, hệ thống công trình thủy lợi bảo đảm sử dụng nước tiết kiệm, hiệu quả, đa mục tiêu và bảo đảm lưu thông của dòng chảy trong hệ thống công trình, không gây ứ đọng, ô nhiễm nguồn nước. Xây dựng các công trình điều tiết, trữ nước trong quy hoạch về tài nguyên nước, quy hoạch thủy lợi và các quy hoạch khác có liên quan, ưu tiên các tiểu vùng có nguy cơ xảy ra hạn hán, thiếu nước (tiểu vùng Trung Sê San, Thượng Đắk Bla, Hạ Đắk Bla và Hạ Sê San).

Phát triển hệ thống ao, hồ nhỏ và các công trình trữ nước quy mô hộ gia đình, công trình thu trữ nước trên đất dốc; ứng dụng tưới tiên tiến, tiết kiệm nước để mở rộng diện tích tưới; khai thác hợp lý và bảo vệ tài nguyên nước dưới đất. Xây dựng, nâng cấp hệ thống dẫn nước từ các hồ chứa thủy lợi, đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn nước, tránh thất thoát, lãng phí; đối với các hồ chứa thủy lợi vừa và nhỏ chỉ điều tiết nước cho hoạt động tưới khi thực sự có nhu cầu.

Giám sát chặt chẽ yêu cầu xả dòng chảy về hạ du các hồ chứa thủy điện trên lưu vực, đặc biệt là hồ Thượng Kon Tum. Tại các khu vực thường xuyên xảy ra hạn hán, thiếu nước thuộc các huyện: Đắk Tô, Đắk Hà, Đăk Glei, Tu Mơ Rông, Kon Plông, Kbang (tỉnh Kon Tum); Đăk Đoa, Ia Grai, Đức Cơ, Kbang, TP. Pleiku (tỉnh Gia Lai) cần đầu tư xây dựng hệ thống hồ chứa, đập dâng; cải tạo, nâng cấp hệ thống công trình thủy lợi; xây dựng, nâng cao năng lực cấp nước của các nhà máy cấp nước tập trung để đảm bảo cấp nước sinh hoạt cho người dân.

Đối với Ủy ban nhân dân tỉnh Gia Lai: nâng cấp, cải tạo mạng lưới cấp nước của các nhà máy nước khai thác nguồn nước Biển Hồ A (Nhà máy nước Biển Hồ, Nhà máy nước Sài Gòn Pleiku), giảm tỷ lệ thất thoát nước trong hệ thống, đảm bảo cấp nước an toàn, ổn định cho người dân. Phát triển hệ thống ao, hồ nhỏ và các công trình trữ nước quy mô hộ gia đình, công trình thu trữ nước trên đất dốc; ứng dụng tưới tiên tiến, tiết kiệm nước để mở rộng diện tích tưới, đồng thời rà soát, chuyển đổi cơ cấu cây trồng nhằm giảm nhu cầu sử dụng nước tưới tại các khu vực thường xuyên xảy ra hạn hán, thiếu nước.

Khai thác hợp lý và bảo vệ tài nguyên nước dưới đất; tăng cường giám sát chặt chẽ việc khai thác nước dưới đất, trong đó lưu ý việc khai thác nước dưới đất để tưới cho các cây công nghiệp; có giải pháp khai thác luân phiên nguồn nước mặt và nguồn nước dưới đất, tránh việc khai thác nước dưới đất quá mức gây suy thoái, cạn kiệt nguồn nước. Tăng cường điều tra, tìm kiếm, đánh giá các khu vực, nguồn nước dưới đất có tiềm năng bổ cập và khai thác để bố trí, xây dựng các công trình cấp nước sinh hoạt tập trung; nghiên cứu, ứng dụng các giải pháp tích trữ nước mưa, nước mặt, bổ sung nhân tạo nước dưới đất để phục vụ cấp nước trong mùa khô.../.

Trần Tuấn