[Cây Di sản Việt Nam] Bên cây đa Tân Trào

Khi tôi còn đang chìm đắm trong những dòng suy nghĩ về quá khứ, một chị hướng dẫn viên du lịch trong trang phục truyền thống màu đen của dân tộc Tày đã bắt đầu giới thiệu về cây đa Tân Trào cho đoàn khách thăm quan. Chị nói cây đa Tân Trào, mà đúng ra là có hai cây đa, được người dân gọi thân thương là “cây đa ông” và “cây đa bà”, đã tồn tại khoảng hơn 300 năm, qua biết bao thăng trầm của lịch sử và thiên nhiên.

Tạp chí điện tử Thiên nhiên và Môi trường trân trọng gửi đến bạn đọc tác phẩm: “Bên cây đa Tân Trào”. Tác phẩm đoạt giải trong Cuộc thi viết về Cây Di sản Việt Nam năm 2024.

Tác giả: NGUYỄN CHÍ DIỄN (Việt Yên, Bắc Giang)

Vẫn còn đây dáng đa xưa

Tán che lịch sử giữa trưa nắng hè

Quê hương vọng tiếng gọi về

Thăng trầm vẫn giữ bộn bề gió sương

Gốc đa hiệu triệu bốn phương

Cách mạng thắp sáng vầng dương giữa trời

Hai thân gắn kết bao đời

Trải bao bom đạn vẫn cười gió giông

Tán xanh hòa với cờ hồng

Nhớ ngày Đảng, Bác giục lòng, gửi trao

Chứng nhân giữa đất Tân Trào

Thành cây di sản kể bao chuyện đời

Cây đa như cũng nhớ Người

Bên làng Tân Lập nụ chồi đơm xanh

Chim non ríu rít chuyền cành

Lắng nghe ngụm nước mát lành dân trao

Sơn Dương tươi đẹp biết bao

Bản làng náo nức bước vào đổi thay

Vẫn giữ gìn một tán cây

Vọng về lịch sử tháng ngày ước mong

Ngước lên ngọn lá xanh trong

Thấy triệu tia nắng nhuộm dòng sử xanh.

Đây là bài thơ tôi sáng tác khi đến Tân Trào vào một ngày cuối hè, đầu thu, mang theo trong lòng những ký ức về lịch sử hào hùng của dân tộc. Khi đến đây, tôi không khỏi bồi hồi khi được đứng bên cây đa Tân Trào vững chãi, rợp bóng một góc trời. Cây đa ấy đã từng chứng kiến những thời khắc trọng đại nhất của cách mạng Việt Nam. Và hôm nay, tôi có cơ hội được tận mắt nhìn thấy một biểu tượng của quá khứ, trường tồn qua bao thế hệ.

Khu di tích Tân Trào vẫn giữ được nét cổ kính, trầm mặc, bao bọc trong mình những câu chuyện lịch sử đã gắn liền với cuộc đấu tranh giành độc lập của dân tộc. Dưới tán cây đa, tôi cảm nhận rõ ràng hơi thở của lịch sử, như thể mọi kỷ niệm xưa cũ đều hiện hữu qua từng nhành lá, từng mảng rễ bám sâu vào lòng đất. Chính tại nơi đây, chiều ngày 16 tháng 8 năm 1945, Đại tướng Võ Nguyễn Giáp đã đọc bản Quân lệnh số 1, ngay sau đó quân Việt Nam Giải phóng đã làm lễ xuất quân tiến về Hà Nội trước sự chứng kiến của toàn thể đồng bào các dân tộc Việt Bắc và 60 đại biểu toàn quốc. Từ đó cho đến nay, cây đa Tân Trào đã trở thành một biểu tượng cách mạng của Thủ đô Khu giải phóng Tuyên Quang. Cây đa Tân Trào trở thành chứng nhân lịch sử, lặng lẽ ghi dấu những ngày tháng hào hùng ấy.

Khi tôi còn đang chìm đắm trong những dòng suy nghĩ về quá khứ, một chị hướng dẫn viên du lịch trong trang phục truyền thống màu đen của dân tộc Tày đã bắt đầu giới thiệu về cây đa Tân Trào cho đoàn khách thăm quan. Chị nói cây đa Tân Trào, mà đúng ra là có hai cây đa, được người dân gọi thân thương là “cây đa ông” và “cây đa bà”, đã tồn tại khoảng hơn 300 năm, qua biết bao thăng trầm của lịch sử và thiên nhiên. Vào những năm 2008, cây đa bắt đầu có dấu hiệu già cỗi, những cành lá từng xanh tươi dần héo úa, thân cây khô nứt, khiến nhiều người không khỏi lo lắng về sự tồn tại của nó.

Theo lời kể của chị, việc bảo tồn cây đa không hề đơn giản. Cây đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi thời gian và thiên nhiên khắc nghiệt, đặc biệt là khi những cành lớn bắt đầu khô héo và hệ thống rễ chính bị suy yếu. Trước tình hình đó, Uỷ ban Nhân dân tỉnh Tuyên Quang đã phối hợp với các nhà khoa học và chuyên gia từ nhiều lĩnh vực để tìm cách cứu chữa cây đa. Nhiều biện pháp bảo tồn hiện đại đã được áp dụng, trong đó có việc phun chế phẩm sinh học để kích thích sự phát triển của rễ và lá mới, đồng thời chiết cành để lưu giữ nguồn gen quý giá của cây.

Trong suốt quá trình bảo tồn, không chỉ có các nhà khoa học tham gia mà còn có sự hỗ trợ từ Ban Quản lý Khu di tích. Họ đã không ngừng theo dõi sự phát triển của cây, từ việc bón phân, tưới nước đến việc kiểm tra tình trạng sức khỏe của cây định kỳ. Mỗi biện pháp đều được thực hiện cẩn trọng, đảm bảo rằng cây đa có thể tiếp tục tồn tại và phát triển mạnh mẽ. Phần thân cây đã chết cũng được bảo tồn nguyên trạng bằng cách dùng vật liệu composite bọc lại, dựng cột đỡ bằng thép để bảo vệ, giữ cho hình dáng của cây đa như khi còn sống. Khi đứng trước hai cây đa đã được bảo quản cẩn thận, tôi có cảm giác như mình đang được gặp lại hai nhân chứng của lịch sử, hai người bạn đồng hành trong cuộc hành trình giải phóng dân tộc. Sự hiện diện của chúng, dù chỉ là những thân cây đã được bảo vệ, vẫn tỏa ra một sức sống mãnh liệt, nhắc nhở chúng ta về những ngày tháng hào hùng. Chị hướng dẫn viên nhấn mạnh rằng khu vực quanh gốc đa đã được rào chắn kỹ lưỡng, không cho người dân và du khách tự do ra vào, nhằm bảo vệ cây khỏi những tác động không mong muốn từ môi trường bên ngoài.

Sau khi nghe chị kể, tôi càng cảm nhận được sự kỳ diệu của thiên nhiên và tầm quan trọng của việc bảo tồn cây đa này. Không chỉ là một biểu tượng lịch sử, cây đa Tân Trào còn mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc, là minh chứng cho sức sống mãnh liệt và bền bỉ của dân tộc ta. Chính những nỗ lực không ngừng của các nhà khoa học và Ban Quản lý Khu di tích đã giúp cây đa hôm nay xanh tươi trở lại, với tán lá rộng lớn, rễ cây bám chặt vào lòng đất, như một lời nhắc nhở về những giá trị lịch sử không bao giờ phai mờ.

Trong cuộc trò chuyện với một cụ ông tại Tân Trào, tôi được nghe thêm những câu chuyện về cây đa. Ông kể rằng, cây đa đã là một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân địa phương. Những năm qua, dù cây đã già cỗi, người dân vẫn luôn dành cho cây sự tôn kính đặc biệt. Tuy nhiên, từ khi khu vực quanh cây đa được rào chắn để bảo vệ, việc tiếp cận cây đã bị hạn chế, nhằm đảm bảo an toàn cho di tích lịch sử ý nghĩa này.

Ông cũng nhấn mạnh rằng, những cành lớn của cây đa bị khô héo đã được cắt bỏ và thay thế bằng những cành non khỏe mạnh, tạo ra một hệ thống rễ mới để cây có thể tiếp tục phát triển. Bên cạnh đó, hệ thống cột đỡ bằng thép đã được lắp đặt để giữ gìn những phần thân cây bị yếu, giúp cây đứng vững trước gió bão. Tất cả những biện pháp này đều nhằm mục đích bảo vệ cây đa, đảm bảo rằng cây sẽ tiếp tục sống sót và tồn tại như một phần không thể thiếu của lịch sử dân tộc.

Nghe ông kể, lòng tôi bỗng trào dâng niềm tự hào về dân tộc, về những giá trị lịch sử mà cây đa Tân Trào đại diện. Cây đa không chỉ là một biểu tượng của quá khứ, mà còn là một minh chứng cho tinh thần bền bỉ, kiên cường của dân tộc Việt Nam. Trong từng nhành lá, từng mảng rễ của cây, tôi thấy hiện lên hình ảnh của những người chiến sĩ cách mạng năm xưa, những con người đã không ngừng đấu tranh, hy sinh để giành lại độc lập, tự do cho Tổ quốc.

Tôi đứng lặng một lúc lâu bên gốc đa Tân Trào, lòng thầm biết ơn những người đã và đang nỗ lực bảo vệ cây. Họ không chỉ giữ gìn một biểu tượng của lịch sử, mà còn truyền lại cho thế hệ mai sau những giá trị văn hóa quý báu. Dưới tán lá xanh mướt ấy, tôi nghe được nhịp thở của đất trời Tân Trào, nghe tiếng vọng về từ quá khứ, và cảm nhận được sức sống mãnh liệt của hai cây đa đã tồn tại hơn 300 năm.

Cuộc hành trình của tôi đến Tân Trào lần này không chỉ là một chuyến tham quan, mà còn là một dịp để suy ngẫm về giá trị của sự bảo tồn và những nỗ lực không ngừng nghỉ để giữ gìn những gì quý giá nhất cho tương lai. Cây đa Tân Trào, với tất cả những gì nó đã trải qua và những gì nó đại diện, sẽ mãi là một biểu tượng sống động của niềm tự hào dân tộc, một minh chứng cho sự bền bỉ và trường tồn của lịch sử Việt Nam./.