Vượt xa quy hoạch, thận trọng trong phát triển diện tích trồng sầu riêng

TMO - Quy hoạch Trồng trọt đề ra định hướng đến năm 2030, cả nước phát triển khoảng 65.000 - 75.000ha sầu riêng, với sản lượng 830.000 - 950.000 tấn. Thế nhưng, tính đến cuối năm 2022, diện tích sầu riêng cả nước vào khoảng 110.000ha, tăng khoảng 25.000ha so với năm 2021.

Sầu riêng là một trong những loại cây trồng chủ lực, lâu năm, được nhiều địa phương (chủ yếu khu vực đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên) lựa chọn bởi mang lại giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, việc phát triển ồ ạt lọa cây trồng này luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được kiểm soát chặt chẽ.

Vỡ quy hoạch diện tích trồng sầu riêng

Ngày 27/10/2022, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành Quyết định phê duyệt Đề án phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025 và 2030. Đề án nêu rõ về định hướng phát triển các cây trồng chủ lực (trong đó có cây sầu riêng). Theo đề án, định hướng phát triển cây sầu riêng khoảng 65-75 ngàn ha, sản lượng 830-950 ngàn tấn. Các tỉnh trọng điểm sản xuất sầu riêng: Vùng đồng bằng sông Cửu Long (Tiền Giang, Vĩnh Long, Bến Tre), đông nam Bộ (Đồng Nai, Bình Phước), Tây Nguyên (Lâm Đồng, Đăk Lăk, Đăk Nông); Nghiên cứu chọn lọc, phục tráng, nhập nội, khảo nghiệm các giống sầu riêng theo hướng chất lượng cao phù hợp thị trường và thích ứng với biến đổi khí hậu; Bình tuyển cây đầu dòng, xây dựng vườn cây đầu dòng, xây dựng hệ thống nhân giống sầu riêng sạch bệnh phục vụ sản xuất; Áp dụng đồng bộ biện pháp kỹ thuật thâm canh: tưới nước tiết kiệm, bón phân, phòng trừ sâu bệnh, kỹ thuật xử lý ra hoa trong sản xuất trái vụ... Tỷ lệ diện tích sầu riêng chính vụ 50%, rải vụ 50%; Tổ chức liên kết sản xuất, tăng cường chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm như sầu riêng cấp đông, bột sầu riêng...; xây dựng chỉ dẫn địa lý, mã số vùng trồng, xuất xứ hàng hóa và thương hiệu sản phẩm cho sầu riêng.

Diện tích trồng sầu riêng đã vượt xa quy hoạch.

Tuy nhiên, tính đến hết năm 2022, diện tích sầu riêng trên cả nước đã lên đến khoảng 110.000 ha (tăng khoảng 25.000 ha so với năm 2021). Với thực trạng này, diện tích sầu riêng đã vượt khoảng 35.000 ha so với quy hoạch. Trong đó, diện tích sầu riêng ở khu vực Tây Nguyên tăng rất nhanh (trên 40.000 ha). Theo khảo sát, Trong 5 tháng đầu năm 2023, diện tích trồng mới cây sầu riêng tiếp tục tăng.

Đơn cử tại Đắk Lắk, theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Đắk Lắk, tổng diện tích sầu riêng của tỉnh này vào khoảng 22.500 ha, sản lượng đạt 188.000 tấn (vượt quy hoạch gần 7.500 ha). Toàn tỉnh Đắk Lắk đã được cấp 49 mã vùng trồng với diện tích gần 2.000ha và 17 cơ sở đóng gói sầu riêng xuất khẩu chính ngạch. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk, một số nơi tại địa phương, người dân nhận thức chưa đầy đủ và chuyển đổi cây trồng từ cà phê, tiêu... sang sầu riêng để cải thiện thu nhập. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk đã khuyến cáo các địa phương nhắc nhở người dân không ồ ạt trồng sầu riêng. Nếu có chuyển đổi cây trồng, bà con phải đảm bảo những yêu cầu điều kiện mà cơ quan chức năng đã đặt ra. Bên cạnh đó, quá trình phát triển cây sầu riêng phải đảm bảo giống, khuyến khích sử dụng các loại giống và quy trình có thể rải vụ, hoặc là trái vụ làm gia tăng hiệu quả. Đặc biệt phải có sự hợp tác, liên kết để tạo ra các vùng trồng tập trung, đồng nhất về chất lượng, tuân thủ các quy định về mã vùng trồng, rồi truy xuất được nguồn gốc và hướng đến xây dựng thương hiệu đảm bảo tiêu chuẩn để xuất khẩu.

Còn tại Tiền Giang, theo Sở Công Thương tỉnh Tiền Giang, hiện nay nhiều nông dân tỉnh Tiền Giang đã chuyển sang trồng sầu riêng. Khi được khơi thông thị trường xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, giá sầu riêng tăng vọt, hiện tại đang có giá 60.000 - 70.000 đồng/kg. Do đó nhiều người chuyển sang trồng sầu riêng. Hiện, diện tích trồng sầu riêng của tỉnh Tiền Giang trên 35.000 ha (tăng 20 - 30% so với năm 2022). Mặc dù chính quyền địa phương đã khuyến cáo cần có lộ trình, không vội vàng tăng diện tích trồng cây sầu riêng, tuy nhiên, nông dân vẫn không ngừng mở rộng diện tích trồng.

Trước thực trạng diện tích trồng cây sầu riêng không ngừng tăng mạnh (vượt xa quy hoạch) tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro, vào cuối tháng 11/2022, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có Chỉ thị về việc phát triển bền vững sản xuất cây sầu riêng, chanh leo. Trong đó, Bộ đã cảnh báo tình trạng phát triển “nóng” cây sầu riêng ở nhiều địa phương, đồng thời, nêu ra nhiều bất cập, rủi ro, thách thức trong hoạt động sản xuất, xuất khẩu sầu riêng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã khuyến cáo nông dân không tự phát mở rộng diện tích sầu riêng tại các vùng có điều kiện đất đai, tưới tiêu không phù hợp; không tùy tiện chặt phá hoặc chuyển đổi các loại cây trồng khác để chuyển sang trồng mới sầu riêng.

Quả sầu giêng mang lại giá trị kinh tế cao (ở thời điểm hiện tại), tuy nhiên luôn tiềm ẩn nguy cơ rủi ro nếu phát triển ồ ạt.

Nguyên nhân diện tích trồng sầu riêng tăng mạnh?

Theo các chuyên gia, nguyên nhân diện tích cây sầu riêng tăng nhanh là do loại trái cây này đã được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc từ ngày 11/7/2022 (thời điểm Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tổng cục Hải quan Trung Quốc ký Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với quả sầu riêng xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc). Từ đó, giá trái sầu riêng liên tục tăng cao, đã thu lợi nhuận gấp nhiều lần so với cây lúa hoặc các loại cây trồng khác, đã thu hút nông dân bất chấp hoặc không lường trước được những hệ lụy sau này khi đổ xô trồng sầu riêng. Cũng theo các chuyên gia, cây sầu riêng có đặc thù riêng, dễ trồng, sinh trưởng tốt do phù hợp với thời tiết, khí hậu, giá trị kinh tế cao nên người nông dân hay lựa chọn trồng loại cây trồng này.

Tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro

Theo các chuyên gia, trước hết là mù mờ, rủi ro về thị trường tiêu thụ. Ngoài bán trong nước, trái sầu riêng chủ yếu xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Hơn nữa, Nghị định thư nêu trên chỉ có hiệu lực trong thời gian ngắn (3 năm)...Do đó, khó có thể khẳng định chắc chắn rằng quả sầu riêng vẫn còn được xuất khẩu thuận lợi như hiện tại. Cũng theo các chuyên gia, hiện tượng phát triển “nóng” cây sầu riêng luôn tiềm ẩn nguy cơ cung vượt quá cầu (sản phẩm nhiều nhưng sức tiêu thụ thấp), không đảm bảo tiêu chuẩn về chất lượng để xuất khẩu... ảnh hưởng lớn đến uy tín đối với mặt hàng nông sản này. Ngoài ra, các chuyên gia cho rằng, việt phát triển ồ ạt diện tích trồng sầu riêng (không theo quy hoạch) cũng sẽ tác động không nhỏ đến môi trường (làm gia tăng phát thải bởi khó kiểm soát) và thiếu hụt nguồn nước trong bối cảnh hạn hán liên tục do tác động biến đổi khí hậu.

Các chuyên gia cho rằng, phát triển bền vững cây trồng, vật nuôi chủ lực theo lợi thế vùng và quy hoạch của cơ quan chức năng sẽ góp phần giúp người nông dân phòng ngừa được điệp khúc luẩn quẩn trồng-chặt, được mùa mất giá, nợ nần, phá sản…Do đó, cùng với việc phải dựa vào tín hiệu thị trường, nắm kỹ và chắc quy luật cung-cầu... người nông dân cần tuân thủ quy hoạch của cơ quan quản lý chuyên ngành trong sản xuất nông nghiệp để bảo đảm hiệu quả và sản xuất bền vững. Cùng với việc tăng cường tuyên truyền, vận động người dân không tự phát mở rộng diện tích sầu riêng tại các vùng có điều kiện đất đai, tưới tiêu không phù hợp, các địa phương cũng cần làm tốt công tác quản lý quy hoạch, bảo đảm diện tích các loại cây trồng nói chung, sầu riêng nói riêng theo đúng định hướng, quy hoạch đã được duyệt.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, quả sầu riêng của Việt Nam đã xuất khẩu đi 22 nước trên thế giới. Trong giai đoạn 2015 - 2021, xuất khẩu quả sầu riêng hàng năm vào khoảng 10.000 - 15.000 tấn. Số liệu của Tổng cục Hải quan cho biết, 6 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu sầu riêng đạt 876 triệu USD (95% thị trường Trung Quốc), tăng tới 832 triệu USD so với 44,2 triệu USD của cùng kỳ năm 2022.

TÚ QUYÊN – BÙI HOÀNG