Không gian xanh trong các khu đô thị đang bị “cắt gọt”

TMO - Những năm gần đây, tuy đã nhận thức khá rõ tầm quan trọng của không gian xanh trong bài toán phát triển đô thị, tuy nhiên thực tế cho thấy chất lượng và số lượng cần phải xem lại.

Trong khu đô thị, không gian xanh (KGX) có hai dạng, không gian tự nhiên (sông hồ, thảm thực vật…) và không gian nhân tạo (khuân viên, vườn hoa, cây xanh... Để xây dựng được KGX trong đô thị, phải trải qua quy trình lập, thẩm định, phê duyệt trên cơ sở Luật Quy hoạch đô thị; Luật Xây dựng; các Nghị định của Chính phủ về lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch đô thị; về quản lý CXĐT; Quy chuẩn Xây dựng Việt Nam số 01:2019/BXD, các thông tư hướng dẫn...

Nhiều khu đô thị trong thời gian qua đã nỗ lực bảo vệ, giữ gìn KGX đã có, đồng thời tạo thêm một số KGX để người dân thụ hưởng. Tuy nhiên, phải thẳng thắn nhìn nhận, vẫn còn không ít bất cập như: Tỷ lệ diện tích cây xanh còn thấp, chỉ từ 2 - 4m2/người (theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia từ 4 - 7 m2/người, chỉ tiêu xanh tối thiểu của Liên hợp quốc là 10 m2). Các công viên phân bố không đều và bất hợp lý cũng đang tồn tại ở một số đô thị lớn. Mật độ bê-tông hóa, đô thị hóa nhanh chóng đã khiến các đô thị trở lên ngột ngạt, thiếu khoảng xanh.

(Ảnh minh họa)

Ngay cả những khu đô thị có quy mô trung bình và nhỏ như Hà Giang, Cao Bằng, Bắc Kạn, Điện Biên có địa hình phức tạp, không thuận lợi cho xây dựng cũng bị hạn chế về quỹ đất phát triển công viên cây xanh.

Điển hình là TP. Đà Lạt (Lâm Đồng), quy hoạch bị phá vỡ và KGX bị triệt tiêu xuất phát từ sai phạm của nhiều dự án đầu tư địa ốc, du lịch, nông nghiệp. Điển hình như dự án của Bệnh viện Đa khoa Hồng Đức, Công ty Thiên Nhân... tại Khu du lịch quốc gia hồ Tuyền Lâm vi phạm pháp luật về xây dựng, xâm lấn trái phép đất rừng và đã triệt hạ nhiều diện tích rừng nguyên sinh. Từ năm 2010 đến nay, độ che phủ rừng nội ô TP. Đà Lạt đang dưới 45%, trong khi đó diện tích nhà kính vẫn không ngừng tăng.

Dân số đô thị tăng nhanh, cục bộ tại một số khu vực thuận lợi trong đô thị, trong khi hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật chưa theo kịp dẫn đến thiếu công viên cây xanh, chỗ vui chơi giải trí cho dân cư. Nhiều sông hồ, mặt nước trải qua quá trình đô thị hóa đã dần mất đi. Tỷ lệ trồng mới còn thấp mặc dù chính quyền đô thị đã có nhiều cố gắng.

Điển hình, khu đô thị Linh Đàm (Hà Nội) từng được đầu tư bài bản, công nhận là đô thị kiểu mẫu, dân số tăng rất nhanh trong khi không xây dựng thêm được công viên cây xanh khiến hệ thống công viên cũ trở nên quá tải. Hệ thống các công viên vui chơi giải trí cũ đều hoạt động không hiệu quả. Các công viên Bách Thảo, Lê Nin, Hòa Bình... phân bố rải rác trên địa bàn trung tâm Hà Nội với quy mô nhỏ, thiếu về số lượng cũng như chất lượng.

Đa số các công viên đều chỉ trồng cây lấy bóng mát và trở thành nơi tập thể dục thể thao cho người dân. Tại một số công viên, ở cả khu đô thị mới và các khu dân cư đã bị chiếm dụng đất sử dụng sai mục đích thành nhà hàng và quán xá, hoặc bị bỏ hoang thành tụ điểm cho các tệ nạn xã hội.

Các công viên, vườn hoa đang phải đối mặt với sự thu hẹp của diện tích đất công cộng, cạnh tranh giữa sử dụng đất cho các tiện ích công cộng với các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, giữa các tiện ích công cộng với nhau. Nhiều công viên ở các thành phố lớn đưa vào khai thác từ lâu nay xuống cấp, sửa chữa, nâng cấp mang tính tạm thời, chắp vá.

Thiếu quy hoạch chi tiết xây dựng tổng mặt bằng trong các công viên khiến sử dụng, kinh doanh, khai thác mặt bằng không thể kiểm soát, thiếu định hướng cho nâng cấp, cải tạo phù hợp nhu cầu hiện tại của người dân, cũng như cơ quan quản lý nhà nước không có cơ sở để kiểm tra chấn chỉnh. Như vậy, bài toán KGX trong các khu đô thị còn thiếu hụt cả số lượng và chất lượng, mức độ quan tâm, đầu tư cho hệ thống này chưa đồng bộ khiến đời sống cư dân chưa thực sự được nâng cao như kỳ vọng.

Lê Hùng